Czego szukasz?

Filtrowanie

Przeciwciała ANCA w diagnostyce układowych zapaleń naczyń [HD]

25 marca, 2019
Barbara Pawłowska

Przeciwciała ANCA występują w surowicy krwi chorego w przebiegu układowych zapaleń naczyń. W obrębie przeciwciał ANCA wyróżnia się dwa typy: cANCA, czyli cytoplazmatyczny, oraz pANCA, czyli perinuklearny. Zgodnie z rekomendacjami z 1999 r. diagnostyka przeciwciał ANCA powinna być dwuetapowa. Badanie przesiewowe powinno być wykonywane metodą immunofluorescencji pośredniej (IIFT) z zastosowaniem granulocytów utrwalonych etanolem. Dodatni wynik immunofluorescencji pośredniej należy potwierdzić testem monospecyficznym w celu określenia antygenu docelowego dla wykrytych przeciwciał. Istnieje możliwość wykonania tylko jednego badania, które łączy zalety IIFT i metod monospecyficznych. Takim rozwiązaniem jest test IIFT oparty na kombinacji sześciu różnych substratów (w tym: granulocytów utrwalonych etanolem, granulocytów utrwalonych formaliną i komórek HEp-2 wraz z granulocytami utrwalonymi etanolem). Dodatkowo w teście znajdują się substraty, które dzięki zastosowaniu nowatorskiej techniki EUROPLUS spełniają wymogi testu monospecyficznego. Dzięki temu, w trakcie oceny preparatu, ewentualna fluorescencja świadczy o reakcji przeciwciała z konkretnym antygenem (MPO, PR3 lub GBM). Wprowadzenie do laboratorium testu IIFT opartego o sześć substratów umożliwia wykonanie szczegółowej diagnostyki w kierunku przeciwciał ANCA podczas jednej inkubacji

00:13 Czym są układowe zapalenia naczyń?

01:47 Jaka jest patogeneza zapaleń naczyń związanych z ANCA?

02:49 Jakie nieprawidłowości w badaniach laboratoryjnych powinny zaniepokoić?

03:16 Jaki jest algorytm diagnostyczny wykrywania przeciwciał ANCA?

05:00 Jakie są antygeny docelowe dla przeciwciał ANCA?

05:57 Jak wykryć przeciwciała ANCA w przebiegu zapaleń małych naczyń związanych z ANCA?

06:54 Dlaczego nie warto rezygnować z immunofluorescencji pośredniej?

08:14 Jakie nowatorskie rozwiązania można wprowadzić do laboratorium, by usprawnić diagnostykę w kierunku przeciwciał ANCA?

Czym są układowe zapalenia naczyń?

Układowe zapalenia naczyń stanowią szeroką grupę chorób o nieznanej etiologii. Ich istotą jest naciekanie leukocytów na ściany naczyń, co prowadzi do ich uszkodzenia. Często konsekwencją jest również ograniczenie ich drożności. Proces ten może obejmować naczynia różnych narządów, ale w szczególności dotyczy nerek, płuc, górnych dróg oddechowych, skóry i gałek ocznych.

Klasyfikacja zapaleń naczyń na podstawie rozmiaru naczynia zajętego procesem chorobowym obejmuje:

  • zapalenia dużych naczyń
  • zapalenia średnich naczyń
  • zapalenie małych naczyń, do których zalicza się:
    • ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń (dawniej ziarniniakowatość Wegenera)
    • eozynofilową ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń (zwana w przeszłości zespołem Churga-Strauss)
    • mikroskopowe zapalenie naczyń

Zapalenia małych naczyń przebiegają z obecnością przeciwciał przeciw cytoplazmie neutrofili, tzw. ANCA, w surowicy krwi chorego. Odrębną grupę chorób stanowią zapalenia małych naczyń  przebiegające z obecnością kompleksów immunologicznych.

Jaka jest patogeneza zapaleń naczyń związanych z ANCA?

W patogenezie tych chorób dużą rolę odgrywają pobudzone granulocyty obojętnochłonne oraz przeciwciała skierowane przeciwko enzymom proteolitycznym zawartym w ziarnistościach cytoplazmatycznych neutrofili, czyli przeciwciała ANCA. Przeciwciała ANCA, wiążąc się z antygenami neurofili, przyczyniają się do tzw. „wybuchu oddechowego”, uwalniającego zawarte w ziarnistościach enzymy proteolityczne, cytokiny oraz inne mediatory stanu zapalnego, doprowadzając do lizy komórek śródbłonka. Przeciwciała ANCA zakłócają też prawidłowe wchłanianie się nacieku zapalnego oraz rozregulowują naturalny proces starzenia się neurofili, czyli apoptozę.

Jakie nieprawidłowości w badaniach laboratoryjnych powinny zaniepokoić?

Oprócz obecności przeciwciał typu ANCA u chorych często obserwuje się niedokrwistość, trombocytozę, podwyższony poziom białka ostrej fazy, czyli CRP, przyspieszone OB oraz podwyższone wartości markerów wątroby i nerek.

Jaki jest algorytm diagnostyczny wykrywania przeciwciał ANCA?

Zgodnie z rekomendacjami z 1999 roku diagnostyka przeciwciał ANCA powinna być dwuetapowa. Badanie przesiewowe powinno być wykonywane metodą immunofluorescencji pośredniej z zastosowaniem granulocytów utrwalonych etanolem. Tak przygotowany substrat umożliwia różnicowanie dwóch podstawowych typów przeciwciał ANCA na: cytoplazmatyczny (w skrócie cANCA) oraz  perinuklearny (w skrócie pANCA). Dodatni wynik immunofluorescencji pośredniej należy potwierdzić testem monospecyficznym w celu określenia antygenu docelowego dla wykrytych przeciwciał. W przypadku negatywnego wyniku badania immunofluorescencji pośredniej wyróżnia się dwie strategie: tzw. opcję minimalną, która zakłada, że negatywny wynik immunofluorescencji pośredniej jest ostateczny, oraz opcję optymalną, według której w niektórych przypadkach uzasadnione jest wykonanie testu monospecyficznego przy negatywnym wyniku immunofluorescencji pośredniej. Dotyczy to pacjentów z objawami klinicznymi, chorych poddawanych immunoterapii lub pacjentów, u których podejrzewa się nawrót choroby.

Jakie są antygeny docelowe dla przeciwciał ANCA?

W obrębie przeciwciał ANCA wyróżnia się dwa typy: cANCA, czyli cytoplazmatyczny,  oraz pANCA, czyli perinuklearny. Antygenem docelowym dla przeciwciał cANCA jest przede wszystkim proteinaza 3 (w skrócie PR3),lub rzadziej bakteriobójcze białko zwiększające przepuszczalność błony bakterii Gram-ujemnych (w skrócie BPI), podczas gdy w przypadku pANCA antygenem docelowym jest głównie mieloperoksydaza (w skrócie MPO), ale również może nim być laktoferyna, elastaza, katepsyna G lub wiele innych składników cytoplazmy granulocytów obojętnochłonnych.

Jak wykryć przeciwciała ANCA w przebiegu zapaleń małych naczyń związanych z ANCA?

W 2017 roku ukazały się nowe rekomendacje dotyczące diagnostyki ziarniniakowatości z zapaleniem naczyń oraz  mikroskopowego zapalenia naczyń. Według rekomendowanej strategii diagnostycznej u pacjentów z podejrzeniem tych chorób należy wykonać monospecyficzny test w kierunku przeciwciał anty-PR3 oraz anty-MPO. Jeśli wyniki zarówno dla PR3-ANCA jak i MPO-ANCA są ujemne, a istnieje silne podejrzenie zapalenia małych naczyń, zaleca się zastosowanie dodatkowych testów, np. immunofluorescencji pośredniej. Przeprowadzenie drugiego testu inną metodą może również nieznacznie zwiększyć specyficzność w przypadku wyników nisko pozytywnych.

Dlaczego nie warto rezygnować z immunofluorescencji pośredniej?

W świetle nowych rekomendacji z 2017 roku metodę immunofluorescencji można pominąć. Należy jednak pamiętać, że rekomendacje te ograniczają się jedynie do dwóch jednostek chorobowych i nie dotyczą pacjentów z eozynofilową ziarniniakowatością z zapaleniem naczyń ani pacjentów nefrologicznych z przeciwciałami przeciwko błonie podstawnej kłębuszków nerkowych (w skrócie anty-GBM). Około 30% pacjentów z przeciwciałami anty-GBM wytwarza również przeciwciała ANCA, najczęściej anty-MPO, dlatego zaleca się, aby przeciwciała ANCA i anty-GBM analizować równolegle u pacjentów z chorobami nerek.

Przeciwciała ANCA występują również w innych schorzeniach – kolagenozach, nieswoistych zapaleniach jelit czy pierwotnym stwardniającym zapaleniu dróg żółciowych. W tych chorobach znaczenie odgrywają często inne antygeny niż PR3 oraz MPO, a zatem, w tym przypadku, ograniczenie diagnostyki wyłącznie do testów opartych o te dwa antygeny zmniejsza trafność diagnostyczną.

Jakie nowatorskie rozwiązania można wprowadzić do laboratorium, by usprawnić diagnostykę w kierunku przeciwciał ANCA?

Istnieje możliwość wykonania tylko jednego badania, które łączy zalety immunofluorescencji pośredniej i metod monospecyficznych. Takim rozwiązaniem może być test oparty na kombinacji pięciu lub w wersji rozszerzonej aż sześciu różnych substratów. Są to trzy powszechnie stosowane substraty do oceny przeciwciał ANCA metodą immunofluorescencji pośredniej, czyli granulocyty utrwalone etanolem, granulocyty utrwalone formaliną oraz komórki HEp-2 wraz z granulocytami, ale są to również substraty, które dzięki zastosowaniu nowatorskiej techniki spełniają warunki testu monospecyficznego. Podczas produkcji takich substratów na szkiełku mikroskopowym opłaszcza się wysokooczyszczony antygen. Dzięki temu w trakcie oceny preparatu ewentualna fluorescencja świadczy o reakcji przeciwciała z konkretnym antygenem. W przypadku diagnostyki przeciwciał ANCA substraty zawierają oczyszczone antygeny PR3, MPO oraz w wersji testu z sześcioma substratami również GBM. Wprowadzenie do laboratorium takiego testu umożliwia wykonanie pełnej diagnostyki podczas jednej inkubacji, a to przekłada się m.in. na oszczędność czasu pracowników laboratorium.

Aby badać szersze spektrum przeciwciał ANCA warto zastosować również test monospecyficzny o nazwie ANCA Profil. Badanie to pozwala wykryć sześć różnych przeciwciał w trakcie jednego badania zwiększając tym samym trafność diagnostyczną.

Barbara Pawłowska

Barbara Pawłowska

Zastępca Kierownika Działu Informacji Naukowej, Kierownik ds. Szkoleń On-line

71 75 66 045

b.pawlowska@euroimmun.pl

Masz pytanie dotyczące tego tematu? 





    „]

    Dodaj komentarz

    Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

    Katalog produktów