Autoimmunologiczne zapalenia mózgu to grupa autoimmunologicznych chorób neuropsychiatrycznych. U pacjentów obserwuje się szerokie spektrum objawów psychiatrycznych i neuropsychiatrycznych, które w rzeczywistości wywoływane są reakcją zapalną toczącą się w mózgu chorego. O autoimmunologicznym zapaleniu mózgu powinniśmy pomyśleć zawsze, gdy u pacjentów bez wcześniejszych zaburzeń psychicznych, po kilku dniach nieswoistych objawów paragrypowych, nagle pojawiają się niepokojące objawy psychiatryczne i neurologiczne. Symptomy mogą mieć różny stopień nasilenia, mogą być zmienne w czasie i naśladować różne choroby psychiczne, co znacznie utrudnia postawienie diagnozy. Nagły i gwałtowny przebieg choroby sprawia, że w naszym kręgu kulturowym bliscy osób dotkniętych tą chorobą mogą odbierać ją jako stan opętania przez złego ducha. Autoimmunologiczne choroby mózgu mogą doskonale naśladować choroby psychiatryczne, zwłaszcza uporczywe zaburzenia nastroju i schizofrenię.

0:14 Czym jest autoimmunologiczne zapalenie mózgu?

1:22 Jakie są objawy autoimmunologicznego zapalenia mózgu i kto na nie choruje?

2:55 Jakie badania należy wykonać przy podejrzeniu autoimmunologicznego zapalenia mózgu?

4:16 Jakie jest rokowanie u pacjentów z autoimmunologicznym zapaleniem mózgu?

Czym jest autoimmunologiczne zapalenie mózgu?

Autoimmunologiczne zapalenia mózgu to grupa autoimmunologicznych chorób neuropsychiatrycznych, które zostały opisane dopiero w pierwszej dekadzie XXI w. U pacjentów dotkniętych tym schorzeniem obserwuje się szerokie spektrum objawów psychiatrycznych i neuropsychiatrycznych, które w rzeczywistości wywołane są reakcją zapalną toczącą się w mózgu chorego. Co ciekawe, reakcja ta ma charakter paranowotworowy. Oznacza to, że w organizmie pacjenta dochodzi najpierw do nowotworzenia, a następnie do krzyżowej reakcji immunologicznej między antygenami znajdującymi się na powierzchni nowotworu a antygenami zlokalizowanymi w centralnym układzie nerwowym. W niszczenie elementów układu nerwowego zaangażowane są autoprzeciwciała oraz limfocyty T cytotoksyczne.

Jakie są objawy autoimmunologicznego zapalenia mózgu i kto na nie choruje?

Choroba dotyka najczęściej młode osoby, w szczególności dziewczynki i kobiety w drugiej i trzeciej dekadzie życia. W klasycznym przebiegu choroby u pacjenta początkowo obserwuje się niespecyficzne objawy grypopodobne, jak osłabienie, stany podgorączkowe i ogólne złe samopoczucie. Następnie nagle pojawia się całe spektrum zaburzeń neuropsychiatrycznych, takich jak zmiany osobowości, drażliwość, zachowania agresywne, odhamowanie, zaburzenia osobowości, silne bóle głowy, napady padaczkowe, ruchy mimowolne, urojenia, halucynacje wzrokowo-słuchowe, letarg. Nagły i gwałtowny przebieg choroby sprawia, że w naszym kręgu kulturowym bliscy osób dotkniętych tą chorobą mogą odbierać ją jako stan opętania przez złego ducha. To, co powinno lekarza zaniepokoić, to szybko postępujący charakter choroby. Jednego dnia pacjent jest zdrowy, a w krótkim okresie występują gwałtowne objawy neuropsychiatryczne, które zawsze kończą się koniecznością hospitalizacji.

Autoimmunologiczne choroby mózgu mogą doskonale naśladować choroby psychiatryczne, zwłaszcza uporczywe zaburzenia nastroju i schizofrenię. Objawy psychotyczne występują przede wszystkim u pacjentów cierpiących na limbiczne zapalenie mózgu. W zależności od lokalizacji procesu zapalnego objawy mogą obejmować również napady padaczkowe lub nieprawidłowe ruchy i tiki nerwowe.

Taka szeroka gama objawów, które w pierwszym momencie wskazują na podłoże psychiczne, a nie somatyczne, często przyczynia się do postawienia błędnej diagnozy i przykrych konsekwencji dla pacjenta.

Diagnostyka autoimmunologicznego zapalenia mózgu

Limbiczne zapalenie mózgu można zdiagnozować za pomocą badania przeciwciał antyneuronalnych skierowanych przeciwko wewnątrzkomórkowym antygenom paraneoplastycznym (anty-Hu, -Yo, -Ri, -Ma/Ta, -CV2, -amfifizyna) lub antygenom błony komórkowej, przede wszystkim receptorom glutaminianu NMDA oraz AMPA, a także receptorowi kanału jonowego VGKC oraz receptorom GABA. By ocenić miano przeciwciał, zalecane jest równoległe badanie płynu mózgowo-rdzeniowego i surowicy. Dodatni wynik badania powinien być analizowany w odniesieniu do obrazu klinicznego pacjenta.

W związku z możliwą paranowotworową etiologią zapalenia mózgu, należy wykonać u pacjenta badania w kierunku chorób nowotworowych, takich jak np. drobnokomórkowy rak płuc czy potworniak jajnika. Co ciekawe, obecność objawów neurologicznych i autoprzeciwciał stwierdza się nawet kilka miesięcy przed rozpoznaniem nowotworu leżącego u podłoża choroby. Natomiast usunięcie nowotworu znacząco przyśpiesza zanik objawów neuropsychiatrycznych i powrót do zdrowia.

Rokowania

Około 75% pacjentów wykazuje całkowitą lub częściową poprawę, przy czym proces powrotu do zdrowia może trwać nawet dłużej niż 24 miesiące. Powodzenie terapii zależy przede wszystkim od czasu, jaki upłynie od wystąpienia objawów do zdiagnozowania i wprowadzenia prawidłowego leczenia, immunosupresyjnego, a przede wszystkim onkologicznego

Podsumowując, o autoimmunologicznym zapaleniu mózgu powinniśmy pomyśleć zawsze, gdy u pacjentów bez wcześniejszych zaburzeń psychicznych, po kilku dniach nieswoistych objawów paragrypowych, nagle pojawiają się niepokojące objawy psychiatryczne i neurologiczne. Symptomy mogą mieć różny stopień nasilenia, mogą być zmienne w czasie i naśladować różne choroby psychiczne, co znacznie utrudnia postawienie diagnozy. Szybkie rozpoznanie i wprowadzenie odpowiedniego leczenia są kluczowe dla pełnego wyleczenia pacjenta. A załatwić to można jednym prostym badaniem laboratoryjnym.