Występujące u pacjentów chorych na COVID-19 objawy, zależnie od ich ciężkości, zazwyczaj mijają po 2–3 tygodniach. Zdarza się jednak, że symptomy choroby utrzymują się przez wiele tygodni, a nawet miesięcy. U części pacjentów niepokojące dolegliwości pojawiają się dopiero po kilku miesiącach od przebycia infekcji SARS-CoV-2. Zjawiska te nazywane są long COVID lub post-COVID.

Definicja syndromu long COVID

Syndrom long COVID może dotyczyć każdej osoby zakażonej wirusem SARS-CoV-2. Zgodnie z definicją przedstawioną przez Światową Organizację Zdrowia long COVID występuje u osób z prawdopodobnym lub potwierdzonym zakażeniem SARS-CoV-2, zwykle 3 miesiące od pojawienia się objawów COVID-19, które trwają co najmniej 2 miesiące i nie można ich wyjaśnić żadną inną chorobą.

Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji (AOTMiT) podaje inną klasyfikację przy występujących długotrwałych objawach COVID-19:

• ostra faza choroby COVID – objawy COVID-19 trwające przez ≤4 tygodnie
• long COVID – objawy COVID-19 trwające od 4 do 12 tygodni
• post-COVID – objawy COVID-19 trwające dłużej niż 12 tygodni

Nadal nie jest jasne, dlaczego niektórzy ludzie doświadczają długotrwałych objawów COVID-19, a u innych dolegliwości ustają w ciągu 2 tygodni, jednak wyodrębniono czynniki sprzyjające takiemu przebiegowi infekcji. Zalicza się do nich wysoki ładunek RNA wirusa na początku infekcji, obecność specyficznych autoprzeciwciał, reaktywację wirusa Epsteina-Barr i cukrzycę typu 2.

Rola układu immunologicznego w long COVID

U pacjentów z long COVID funkcjonowanie układu immunologicznego może być zaburzone w porównaniu z osobami zakażonymi SARS-CoV-2, które szybko zdrowieją. Naukowcy sugerują, że przedłużająca się aktywacja układu odpornościowego na skutek zakażenia koronawirusem może powodować szereg objawów.

Jedną z przyczyn zaburzeń pracy układu immunologicznego jest zmaganie się organizmu z pozostałościami wirusa SARS-CoV-2. Wirusowy materiał genetyczny może pozostawać w tkankach i narządach, np. w jelitach czy węzłach chłonnych, przez długi okres. W wyniku tego może powstawać przewlekły stan zapalny w tkankach otaczających, co powoduje występowanie różnorodnych objawów. Istnieją także doniesienia, że COVID-19 może wywoływać trwałą odpowiedź autoimmunizacyjną. Wyniki licznych badań wykazały, że u części pacjentów będących po zakażeniu SARS-CoV-2 dochodzi do syntezy zadziwiająco wysokiego poziomu autoprzeciwciał, które przez wiele miesięcy po początkowej infekcji atakują tkanki własne pacjenta. Kolejną możliwością jest spowodowana infekcją wirusem SARS-CoV-2 reaktywacja innych wirusów , które bytowały w organizmie pacjenta w fazie uśpionej.

Powyższe mechanizmy rozwoju syndromu long COVID mogą współistnieć, a identyfikacja problemu występującego u danego pacjenta może mieć kluczową rolę dla podjęcia decyzji o wdrażanym leczeniu.

Symptomy long COVID

W przypadku long COVID objawy mogą pojawić się na nowo po początkowym wyzdrowieniu z ostrego przebiegu COVID-19 lub utrzymywać się po początkowej chorobie. Bywa, że dolegliwości z czasem ulegają zmianom lub nawracają. Objawy występujące w przebiegu long COVID są zróżnicowane i obejmują:

• zmęczenie i osłabienie
• duszność lub trudności w oddychaniu
• problemy z pamięcią, koncentracją lub snem, „mgłę mózgową”, zaburzenia funkcji poznawczych: orientacji, oceny rzeczywistości i przetwarzania informacji
• uporczywy kaszel
• ból w klatce piersiowej
• szybkie, nieregularne bicie serca (kołatanie serca)
• problemy z mówieniem
• drętwienie kończyn, mrowienie, pieczenie lub palenie (tzw. parestezje)
• bóle mięśni
• zmiany w węchu lub smaku
• biegunkę
• bóle brzucha
• depresję lub niepokój, zmiany nastroju
• gorączkę

Powikłania zdrowotne w przebiegu long COVID

Przebycie COVID-19 może prowadzić do zaburzeń funkcjonowania wielu narządów i układów. Udokumentowany został niekorzystny wpływ infekcji SARS-CoV-2 na układ sercowo-naczyniowy, oddechowy i nerwowy. Problem z wydolnością organizmu w czasie wysiłku fizycznego, a nawet nawrót objawów, dotyka wielu pacjentów, często długo po pierwotnej infekcji SARS-CoV-2. Może to wynikać z upośledzenia przepływu tlenu do mięśni i innych tkanek wskutek przebytej infekcji, co ogranicza wydolność tlenową i powoduje silne zmęczenie.

Utrudniony przepływ tlenu może być skutkiem kilku komplikacji pojawiających się po przebyciu COVID-19. Jedna z nich to uszkodzenie małych włókien nerwowych, biorących udział m.in. w kontroli krążenia krwi, w wyniku przewlekłego zapalenia (tzw. neuropatia małych włókien nerwowych). Kolejna z możliwych przyczyn niewydolności fizycznej w przebiegu long COVID to mikroskopijne skrzepy krwi, które mogą blokować naczynia włosowate uczestniczące w wymianie gazowej w tkankach w całym ciele.

Na skutek zakażenia koronawirusem SARS-CoV-2 może dojść do uszkodzenia nerek, naczyń krwionośnych, zmian skórnych, a także zaburzeń psychicznych. Przebycie COVID-19 prowadzi niekiedy do wystąpienia wieloukładowego zespołu zapalnego oraz do rozwoju chorób autoimmunologicznych.

Kto jest bardziej narażony na long COVID

Istnieją przypuszczenia, że niektóre grupy pacjentów są bardziej narażone na długotrwałe skutki infekcji koronawirusem SARS-CoV-2. Wciąż trwają badania nad tym, kto należy do tych grup i jaka jest przyczyna takiej podatności. Do pacjentów bardziej narażonych na long COVID zalicza się:

• osoby, które doświadczyły ciężkiego przebiegu COVID-19, zwłaszcza te, które były hospitalizowane lub wymagały intensywnej opieki
• osoby, które miały przewlekłe schorzenia przed zachorowaniem na COVID-19
• osoby, które nie przyjęły szczepionki przeciw COVID-19
• osoby, które doświadczyły wieloukładowego zespołu zapalnego (ang. multisystem inflammatory syndrome, MIS) podczas choroby COVID-19 lub po niej

Trudności w postawieniu diagnozy

U pacjentów z syndromem long COVID mogą pojawić się lub w dalszym ciągu występować objawy trudne do wyjaśnienia. Wyniki rutynowych badań krwi i ocena kliniczna pacjenta bywają prawidłowe i wywołują złudne wrażenie, że dana osoba jest zdrowa. Syndrom long COVID nie daje symptomów patognomonicznych, dlatego też mogą one być sklasyfikowane jako inna jednostka chorobowa. Brak jednoznacznych objawów może skutkować długim czasem do postawienia diagnozy, co znacznie opóźnia otrzymanie przez pacjenta odpowiedniej opieki. Trudności w ustaleniu rozpoznania mogą prowadzić do klasyfikowania tych symptomów jako psychosomatyczne.

Piśmiennictwo

1. https://www.seattletimes.com/nation-world/how-Long-covid-exhausts-the-body/
2. https://www.nzozrevita.pl/blog/w-jaki-sposob-Long-covid-oddzialuje-na-cialo-czlowieka
3. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/Long-term-effects/index.html
4. https://www.aotm.gov.pl/covid-19/zalecenia-w-covid-19/zalecenia-w-Long-covid-post-covid/
5. https://www.who.int/news-room/questions-and-answers/item/coronavirus-disease-(covid-19)-post-covid-19-condition
6. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-Post_COVID-19_condition-Clinical_case_definition-2021.1
7. https://www.mp.pl/covid19/ekspertcovid2019/257210,co-to-jest-Long-covid-i-post-covid-syndrome
8. https://www.mp.pl/covid19/badania/276052,objawy-powiklania-i-leczenie-Long-covid-przeglad-aktualnej-wiedzy