Wokół tematu wpływu słońca na nasze zdrowie narosło wiele teorii. Promieniowanie ultrafioletowe (UV) emitowane przez słońce jest bardzo istotnym czynnikiem środowiskowym, który wywiera ogromny wpływ na zdrowie człowieka. Z jednej strony możemy usłyszeć, że słońce niszczy skórę, przyspiesza proces starzenia i może powodować raka, z drugiej jednak wiadomo, że promieniowanie ultrafioletowe jest potrzebne do produkcji witaminy D, a jej właściwości są nie do przecenienia. Uważa się, że unikanie słońca może być tak samo szkodliwe dla zdrowia jak nadmierna ekspozycja na jego promieniowanie.

Słońce a choroby autoimmunizacyjne

Wciąż niewiele mówi się o tym, jak promieniowanie słoneczne wpływa na rozwój schorzeń autoimmunizacyjnych. Najnowsze badania pokazują, że promieniowanie ultrafioletowe może wywołać lub zaostrzyć objawy określonych chorób autoimmunizacyjnych, ale może też zapobiegać powstawaniu innych schorzeń tego typu lub pomóc w złagodzeniu ich objawów. Badania naukowe koncentrują się obecnie na zrozumieniu wpływu promieniowania słonecznego na przebieg takich chorób, jak toczeń rumieniowaty układowy (SLE), stwardnienie rozsiane (SM), cukrzyca typu 1, reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), zapalenie skórno-mięśniowe (DM) oraz łuszczyca.

Emitowane przez słońce promieniowanie ultrafioletowe, w zależności od długości fali, dzieli się na trzy typy: UVA, UVB i UVC. Promieniowanie UVC ma najmniejszy zasięg i dzięki warstwie ozonowej nie powinno dosięgać powierzchni ziemi, natomiast promieniowanie UVA i UVB może wpływać niekorzystnie na skórę. Uważa się, że to promieniowanie UVB ma największy związek z procesami autoimmunizacyjnymi.

Stymulacja i zaostrzenie

W 2003 r. naukowcy z Harvardu opublikowali wyniki badań, według których nadmierna ekspozycja na promieniowanie UV w podgrupie osób predysponowanych genetycznie może zwiększyć ryzyko zachorowania na toczeń rumieniowaty układowy nawet trzykrotnie. Statystycznie 40–70% osób z SLE zauważa zaostrzenie lub nasilenie objawów choroby po dłuższej ekspozycji na słońce. Promieniowanie UV wyzwala produkcję reaktywnych form tlenu, których nagromadzenie może powodować uszkodzenie komórek i DNA. Gen GSTM1 koduje transferazę glutationową – enzym, odpowiedzialny za usuwanie z organizmu reaktywnych form tlenu. Delecja genu GSTM1 skutkuje brakiem aktywności enzymu, w związku z czym u osób o genotypie zerowym GSTM1 istnieje zwiększone ryzyko uszkodzenia DNA. Układ immunologiczny czasami interpretuje uszkodzone DNA jako substancję obcą, wyzwalając przy tym odpowiedź autoimmunologiczną, co skutkować może rozwojem tocznia lub innej przewlekłej choroby zapalnej.

Ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe może wpływać również na rozwój i wzrost aktywności zapalenia skórno-mięśniowego. Naukowcy przez lata przyglądali się zmiennym geoklimatycznym i odkryli, że globalne natężenie promieniowana UV było najsilniejszym czynnikiem przyczyniającym się do względnej proporcji zapalenia skórno-mięśniowego (DM) w porównaniu do zapalenia wielomięśniowego (PM). U osób żyjących na obszarach o wyższym poziomie ekspozycji na słońce znacznie częściej rozwijała się postać skórno-mięśniowa miopatii zapalnej, która objawia się znacznym osłabieniem mięśni i charakterystyczną wysypką. Autoprzeciwciałami swoistymi dla zapalenia skórno-mięśniowego są przeciwciała przeciwko Mi-2. Promieniowane UV zwiększa poziom białka Mi-2 w organizmie, powodując zwiększoną odpowiedź autoimmunologiczną.

Druga strona medalu

W przypadku niektórych schorzeń autoimmunizacyjnych ekspozycja na promieniowanie słoneczne może mieć wręcz odwrotne skutki. Obserwuje się znaczące dysproporcje w częstości występowania takich chorób, jak stwardnienie rozsiane, cukrzyca typu 1 czy reumatoidalne zapalenie stawów — w zależności od regionu geograficznego. Częstość występowania SM maleje z północy na południe na półkuli północnej oraz z południa na północ na półkuli południowej. Innymi słowy: SM staje się coraz bardziej rozpowszechnione wraz ze wzrostem szerokości geograficznej, ale częstość występowania tej choroby może różnić się też w obrębie populacji. Maleje wraz ze wzrostem pigmentacji skóry, tzn. jest zdecydowanie mniejsza u ludności rasy czarnej niż białej, niezależnie od regionu geograficznego. Ponadto, bez względu na kolor skóry, osoby mieszkające od wczesnego dzieciństwa aż do wieku dojrzewania w klimacie tropikalnym wykazują zmniejszoną zachorowalność na SM.

Mechanizm tłumienia odpowiedzi immunologicznej na skutek ekspozycji na promieniowanie słoneczne nie jest dokładnie poznany. Według niektórych naukowców niska zapadalność na SM wśród ludności zamieszkującej strefę równikową wynika z immunosupresji indukowanej przez promieniowanie UV na naskórkowych komórkach Langerhansa. Wydaje się, że promieniowanie UV promuje tolerancję immunologiczną w stosunku do niektórych antygenów, w szczególności do autoantygenów mielinowych, które odgrywają kluczową rolę w patogenezie stwardnienia rozsianego.

W 2011 r. Robyn Lucas z Australian National University opublikował wyniki badań przeprowadzonych na grupie 216 osób w wieku od 18 do 59 lat, u których wystąpiły pierwsze epizody objawów typowych dla stwardnienia rozsianego. Grupę kontrolną stanowiło 395 osób w podobnym wieku, tej samej płci i pochodzących z tych samych regionów Australii, ale bez objawów wskazujących na prawdopodobieństwo rozwoju choroby. Naukowcy zebrali dane na temat czasu ekspozycji na słońce w różnych etapach życia badanych osób oraz oceniali stopień uszkodzenia ich skóry na skutek działania promieniowania słonecznego i zawartość melaniny w ich skórze. Okazało się, że ryzyko wystąpienia pierwszego epizodu objawów SM zmniejsza się o 30% dla każdego wzrostu ekspozycji na promieniowanie UV o wartości 1000 kJ. Co więcej, zaobserwowano też, że u osób, u których skóra była bardziej zniszczona przez promieniowanie słoneczne, ryzyko wystąpienia pierwszych objawów SM było niższe o 60% niż u osób o niewielkim stopniu zniszczenia skóry.

Pigmentacja skóry i wrażliwość na promieniowanie UV były również przedmiotem badań dotyczących podatności na zachorowanie na cukrzycę typu 1. W porównaniu z grupą kontrolną pacjenci z cukrzycą typu 1 częściej mają niebieski lub zielony kolor oczu, jasną cerę i wykazują większą wrażliwość na promieniowanie słoneczne.

Podsumowanie

Słońce jest bardzo ważnym czynnikiem środowiskowym, który ma ogromny wpływ na nasze zdrowie. Dowodem na to są duże dysproporcje w częstości występowania takich chorób jak SM, cukrzyca typu 1 czy RZS w zależności od szerokości geograficznej i stopnia ekspozycji na promieniowanie słoneczne. Słońce w zbyt dużej dawce może skutkować rakiem skóry oraz – jak w przypadku SLE czy DM – zaostrzeniem stanu choroby. Należy jednak pamiętać, że zagrożenia wynikające ze zbyt rygorystycznego unikania słońca mogą być dużo gorsze dla zdrowia niż niebezpieczeństwa związane z nadmierną ekspozycją na promieniowanie UV.

Piśmiennictwo

1. P.A. Fraser et al., Glutathione S-transferase M null homozygosity and risk of systemic lupus erythematosus associated with sun exposure: A possible gene-environment interaction for autoimmunity. Journal of Rheumatology 2003; 30 (2): 276–282.
2. M. Dumas, M.O. Jauberteau-Marchan, The protective role of Langerhans’ cells and sunlight in multiple sclerosis. Medical Hypotheses 2000; 55 (6): 517–520.
3. A.G. Ziegler et al., Low-pigment skin type and predisposition for development of type I diabetes. Diabetes Care 1990; 13 (5): 529–531.
4. L.A. Ponsonby et al., Ultraviolet radiation and autoimmune disease: Insights from epidemiological research. Toxicology 2002; 181–182: 71–78.
5. K. Foering et al., Characterization of clinical photosensitivity in cutaneous lupus erythematosus. Journal of the American Academy of Dermatology 2013; 69 (2): 205–213.
6. R.M. Lucas et al., Sun exposure and vitamin D are independent risk factors for CNS demyelination. Neurology 2011; 76 (6): 540–548.
7. https://www.the-scientist.com/research/uv-radiation-autoimmunity-and-questions-galore-51690.
8. https://www.swiat-zdrowia.pl/artykuly/przebywanie-na-sloncu-i-witamina-d-moze-obnizac-ryzyko-zachorowania-na-stwardnienie-rozsiane.