Wywiad z Panią Doktor n. med. Hanną Czajką – Kierownikiem Poradni Chorób Zakaźnych w Wojewódzkim Specjalistycznym Szpitalu Dziecięcym im. św. Ludwika w Krakowie.

Pani Doktor, jak prawidłowo usunąć kleszcza ze skóry dziecka? Czego należy unikać?

W przypadku stwierdzenia ugryzienia przez kleszcza należy usunąć go jak najszybciej. Może to ograniczyć ryzyko zakażenia chorobą przenoszoną przez kleszcze. Działanie takie w ciągu pierwszych 24 godzin wiąże się z niższym ryzykiem zakażenia niż w przypadku pozostawienia kleszcza w skórze przez dłuższy okres. Stąd tak istotne jest codzienne oglądanie skóry w czasie pobytu na obszarach występowania kleszczy. Należy też dbać o zapewnienie dziecku właściwej odzieży ochronnej (długie spodnie oraz bluzy i swetry z długimi rękawami), nakryć głowy oraz stosować repelenty. Po każdym powrocie z lasu, zarośli czy łąk należy dokładnie sprawdzić skórę dziecka. W aptekach dostępne są przyrządy do usuwania kleszczy zaopatrzone w instrukcję obsługi (haczyki, lassa, szczypczyki, pompki próżniowe). Po usunięciu kleszcza miejsce ugryzienia należy oczyścić i zdezynfekować, a następnie obserwować przez 30 dni.

Błędem jest wykręcanie kleszcza, wydrapywanie, przypalanie, smarowanie tłuszczem, alkoholem, benzyną i innymi tego typu substancjami. Takie działania prowadzą do zwiększenia ilości wymiocin i śliny kleszcza, które dostają się do krwi dziecka, a tym samym zwiększają ryzyko zakażenia.

Co należy zrobić, jeżeli po usunięciu kleszcza ze skóry dziecka w miejscu pokłucia zostały resztki głowotułowia lub aparatu kłująco-ssącego?

Pozostałości kleszcza w skórze nie zwiększają ryzyka zakażenia. Stąd miejsce pokłucia należy zdezynfekować i resztki kleszcza pozostawić.

Czy rodzic powinien udać się do lekarza z dzieckiem pokłutym przez kleszcza, czy nie jest to konieczne?

Jeśli rodzice dziecka sprawnie usunęli kleszcza ze skóry, zdezynfekowali miejsce ukąszenia i mają świadomość konieczności codziennej obserwacji tego miejsca przez minimum 30 dni, to wizyta u lekarza jest zbędna.

Na jakie objawy powinien zwrócić uwagę rodzic pokłutego przez kleszcze dziecka?

Pierwszym objawem jest rumień wędrujący, który stopniowo rozszerza się wokół miejsca ukłucia – zwykle 1–3 tygodnie po zdarzeniu, ale w skrajnych wypadkach może wystąpić nawet po 3 miesiącach. Typowa zmiana to plama, która szybko się powiększa i centralnie przejaśnia. Rozpoznanie jest pewne, jeśli zmiana powiększa się w ciągu kilku dni, a jej średnica przekracza 5 cm.

Rumień nietypowy nie ma centralnego przejaśnienia, nie ma regularnego kształtu. Jeśli jednak średnica przekracza 5 cm, to należy uznać go za rumień wędrujący.

Rumieniem wędrującym nie jest zmiana występująca przed upływem 2 dni od ukłucia ani zmiana o średnicy mniejszej niż 5 cm.

Innymi objawami, które mogą niepokoić rodziców, są ból głowy, bóle mięśniowo-stawowe, obrzęki stawów, porażenie nerwu twarzowego oraz nerwów obwodowych, powiększenie węzłów chłonnych, bóle kończyn.

Czy leczeniem boreliozy zajmuje się lekarz rodzinny, czy to domena zarezerwowana dla specjalistów chorób zakaźnych?

Leczenie może przeprowadzić zarówno lekarz rodzinny, jak i lekarz z poradni chorób zakaźnych, z tym że w przypadku leczenia boreliozy np. w stadium przewlekłego zapalenia stawów – z uwagi na to, że podobny obraz kliniczny ma wiele innych chorób narządu ruchu – prawidłowa diagnostyka i leczenie tej postaci choroby wymagają nadzoru doświadczonego lekarza specjalisty.

Jakie postaci boreliozy występują u dzieci najczęściej?

Najczęstszą postacią boreliozy z Lyme jest zapalenie stawów (Lyme arthritis) – kolanowych, skokowych i łokciowych, które przebiega pod postacią nawracających, trwających kilka tygodni epizodów obrzęku i bólu jednego lub rzadziej dwóch stawów. Zapalenie to może przechodzić w postać przewlekłą, nawet pomimo prawidłowego leczenia.

Inna postać choroby dotyczy układu nerwowego (neuroborelioza). Może przebiegać jako zapalenie mózgu lub opon mózgowo-rdzeniowych, początkowo objawiające się bólem głowy, wymiotami i spowolnieniem. Przy zakażeniach układu nerwowego występują objawy porażenia nerwu twarzowego (zniekształcenie rysów twarzy).

Borelioza może również przybierać postać sercową, rzadko ujawniającą się klinicznie, możliwą do stwierdzenia w badaniu EKG. Jednak objawy kołatania serca rzadko skłaniają pacjenta do wizyty u lekarza, stąd ta postać kliniczna boreliozy jest zwykle rozpoznawana przy okazji diagnozowania pacjentów ze względu na objawy innych postaci klinicznych choroby.

Czy borelioza jest bardziej niebezpieczna dla dzieci niż dla dorosłych?

Liczba zachorowań na boreliozę jest znacząco wyższa w starszych grupach wiekowych. Według danych Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Krakowie w 2016 r. odnotowano w Krakowie i powiecie krakowskim 497 zachorowań, z czego najwięcej wystąpiło w grupie wiekowej 55–59 lat. Wśród dzieci i młodzieży liczba zachorowań była niższa niż wśród osób dorosłych i seniorów, gdyż w grupie wiekowej 0–19 lat odnotowano 25 zachorowań. Powyższe dane wynikają częściowo z trybu życia i częstszej oraz dokładniejszej kontroli przez rodziców powłok skórnych dzieci, a tym samym częstszych przypadków usuwania kleszczy u dzieci niż u osób dorosłych. Być może jest to przyczyną mniejszej liczby zachorowań w młodszych grupach wiekowych.

Objawy chorobowe zarówno u dzieci i młodzieży, jak i u osób dorosłych są takie same.

Czy są różnice w leczeniu boreliozy u dzieci i u dorosłych?

Borelioza to choroba bakteryjna, odpowiadająca na leczenie antybiotykami. We wczesnej fazie choroby zaleca się doustne podawanie doksycykliny albo amoksycyliny przez 14–21 dni, ale doksycykliny nie podaje się dzieciom w wieku poniżej 8 lat. W razie uczulenia na amoksycylinę podaje się cefuroksym. Alternatywę dla tych antybiotyków może stanowić erytromycyna.

W wypadku zaburzeń neurologicznych oraz kardiologicznych leczenie jest prowadzone dożylnie z wykorzystaniem m.in. ceftriaksonu.

Dziękuję za udzielenie wywiadu.

Bardzo proszę.

Rozmawiał: Paweł Krzemień