Otyłość jest jedną z najczęściej występujących na świecie chorób. Częstość zachorowań stale się zwiększa zarówno w krajach rozwiniętych, jak i rozwijających się. W Polsce w ostatnim dziesięcioleciu odsetek dorosłych chorujących na otyłość zwiększył się o 7%. To jeden z najtrudniejszych problemów medycyny naszych czasów, ponieważ u pacjentów z nadmiarem tkanki tłuszczowej najczęściej stwierdza się dodatkowe ryzyka czy powikłania. Należą do nich:

• cukrzyca typu 2
• zespół metaboliczny
• stan przedcukrzycowy (nieprawidłowa glikemia na czczo, nieprawidłowa tolerancja glukozy)
• dyslipidemia
• nadciśnienie tętnicze
• choroba sercowo-naczyniowa lub zwiększona umieralność z przyczyn sercowo-naczyniowych
• niealkoholowe stłuszczenie wątroby
• zespół policystycznych jajników
• niepłodność żeńska
• hipogonadyzm męski
• obturacyjny bezdech senny
• astma, przewlekła obturacyjna choroba płuc
• choroba zwyrodnieniowa stawów
• wysiłkowe nietrzymanie moczu
• choroba refluksowa przełyku
• depresja

Otyłość zwiększa ryzyko przedwczesnej śmierci głównie z powodu chorób układu sercowo-naczyniowego.

W patogenezie otyłości znaczenie mają przede wszystkim:

• czynniki środowiskowe, takie jak dieta i aktywność fizyczna
• stan metaboliczny i hormonalny organizmu
• uwarunkowania genetyczne
• aspekty społeczne i kulturowe

Genetyczne podłoże otyłości jest niezwykle złożone, a interakcje geny–dieta mogą być wielokierunkowe. Tematyką tą zajmują się 2 dziedziny naukowe: nutrigenomika oraz nutrigenetyka.

Nutrigenomika definiuje wpływ składników diety na poziom ekspresji genów, jednocześnie określając oddziaływanie poszczególnych składników odżywczych na przemiany metaboliczne i równowagę organizmu. Nutrigenetyka zaś zajmuje się badaniem warunkowanych genetycznie różnic w odpowiedzi metabolicznej na różne składowe diety.

Praktyczne wykorzystanie badań z zakresu nutrigenomiki/genetyki do tworzenia spersonalizowanych zaleceń dietetycznych może być już skutecznie realizowane u pacjentów zmagających się z otyłością.

Przykładem skuteczności tego typu terapii są badania dra Arkadianosa. Analizował on 2 grupy pacjentów z otyłością. Jedna z nich stosowała ogólne zalecenia diety redukcyjnej, a drugiej (u której stwierdzono przynajmniej 2 nieskuteczne próby zmniejszenia masy ciała) wykonano badania nutrigenetyczne. U wszystkich pacjentów stosowano dietę śródziemnomorską o niskim indeksie glikemicznym oraz zalecono zwiększenie aktywności fizycznej. Osoby z grupy nutrigenetycznej otrzymały dodatkowe zalecenia dietetyczne dostosowane do zidentyfikowanych u nich wariantów genetycznych. Podczas pierwszych 180 dni obserwacji postępy terapii, m.in. stopień zmniejszenia masy ciała, były zbliżone w obu grupach. Po 300 dniach widoczne były istotne statystycznie różnice na korzyść grupy nutrigenetycznej, u której ubytek masy był znacząco większy.

Zalecenia dietetyczne przygotowane w oparciu o indywidualne dane nutrigenetyczne pacjentów przynoszą pożądane efekty. Wiedza o nosicielstwie wariantów genetycznych predysponujących do otyłości czy zaburzeń metabolicznych staje się konieczna w nowoczesnej medycynie, by wdrożyć nie tylko skuteczną terapię, ale i prewencję gwarantującą spadek liczby zachorowań.

Piśmiennictwo

1. Adamska E., Ostrowska L. Nutrigenetyka i nutrigenomika a leczenie otyłości i chorób towarzyszących. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2010; 1 (3): 156–167.
2. Olszanecka-Glinianowicz M. Leczenie farmakologiczne otyłości w świetle aktualnych wytycznych American Association of Clinical Endocrinologists i American College of Endocrinology 2016. Med. Prakt. 2017; 1: 52–61.
3. Arkadianos I., Valdes A.M., Marinos M. et al. Improved weight management using genetic information to personalize a calorie controlled diet. Nutr. J. 2007; 6: 29.