Autoimmunologiczne zapalenie wątroby to przewlekła choroba martwiczo-zapalna o nieznanej przyczynie. W wielu przypadkach przebiega bezobjawowo i dlatego bywa późno diagnozowana, dopiero na etapie nieodwracalnej niewydolności wątroby. Jakie nieprawidłowości w wynikach badań powinny niepokoić? Jakie autoprzeciwciała występują u chorych i które metody laboratoryjne umożliwiają ich wykrycie?

00:14 Czym są autoimmunizacyjne choroby wątroby?

01:23 Czym jest autoimmunologiczne zapalenie wątroby?

02:42 Jakie są najczęstsze objawy kliniczne AIH?

03:06 Jakie nieprawidłowości obserwuje się u pacjentów z AIH?

04:28 Jakie autoprzeciwciała występują w przebiegu AIH?

05:42 Jak wykryć autoprzeciwciała w przebiegu autoimmunizacyjnych chorób wątroby?

06:12 Jak wykryć autoprzeciwciała w przebiegu AIH typu 1?

09:00 Jak wykryć autoprzeciwciała w przebiegu AIH typu 2?

Czym jest autoimmunologiczne zapalenie wątroby?

Autoimmunologiczne zapalenie wątroby (AIH, ang. autoimmune hepatitis) jest przewlekłym, nieustępującym samoistnie, procesem martwiczo-zapalnym tkanki wątrobowej, zlokalizowanym głównie w okolicy okołowrotnej zrazika. Choroba ta jest związana ze zwiększonym stężeniem γ-globulin w osoczu i obecnością krążących autoprzeciwciał tkankowych w surowicy.

Etiologia tej choroby nie jest w pełni poznana. Na jej rozwój mają wpływ:

• czynniki toksyczne
• czynniki infekcyjne, np. HCV
• leki
• predyspozycja genetyczna

Jak w przypadku wielu innych chorób autoimmunologicznych, kobiety chorują częściej i stanowią około 75% wszystkich przypadków.

Zachorowania występują w każdym wieku, jednak najczęściej u osób młodych pomiędzy 10. a 20. r.ż. oraz u osób pomiędzy 45. a 70. r.ż.

Jakie są najczęstsze objawy kliniczne AIH?

Przebieg choroby może być bezobjawowy albo przebiegać w postaci ostrego lub przewlekłego zapalenia wątroby. Żaden objaw podmiotowy nie jest charakterystyczny.

Najczęstsze objawy kliniczne to wodobrzusze, postępująca żółtaczka, brak łaknienia, bezobjawowa hepatosplenomegalia oraz bóle brzucha. U 20% chorych z AIH występują krwawienia z nosa, trądzik, gorączka i tkliwa hepatomegalia. Pacjenci często skarżą się na uciążliwe znużenie, stąd też istnieje konieczność uwzględnienia autoimmunologicznego zapalenia wątroby w diagnostyce różnicowej zespołu przewlekłego zmęczenia.

Jakie nieprawidłowości obserwuje się u pacjentów z AIH?

U chorych na autoimmunologiczne zapalenie wątroby stwierdza się nieprawidłowości zarówno w wynikach badań histopatologicznych, jak i laboratoryjnych.

W badaniach histopatologicznych stwierdza się:

• nacieki z limfocytów i plazmocytów w przestrzeniach wrotnych
• martwicę kęsową, w której limfocyty przeciekają z przestrzeni wrotnych i niszczą przyległe hepatocyty wzdłuż krawędzi przestrzeni wrotnych

Natomiast w badaniach laboratoryjnych obserwuje się:

• hypergammaglobulinemię i selektywny wzrost immunogIobulin w klasie gG, czasami również nieznaczny wzrost IgM
• podwyższony poziom aminotransferaz oraz bilirubiny, ale zazwyczaj poziom markerów cholestazy pozostaje w normie lub jest nieznacznie podniesiony
• hipoalbuminemię
• odchylenia są dotyczą również morfologii krwi – stwierdza się często łagodną leukopenię, eozynofilię, niedokrwistość normocytową czy małopłytkowość
• dla pacjentów z AIH bardzo charakterystyczna jest obecność typowych autoprzeciwciał w surowicy krwi

Jakie autoprzeciwciała występują w przebiegu AIH?

Ze względu na występowanie charakterystycznych autoprzeciwciał AIH można podzielić na dwa typy. W typie 1 występują autoprzeciwciała przeciwko mięśniom gładkim, czyli ASMA, przeciwciała przeciwjądrowe ANA oraz wysokospecyficzne przeciwiała anty-SLA/LP, czyli przeciwko rozpuszczalnym antygenom wątrobowo-trzustkowym.

Z kolei w AIH typu 2 najczęściej występują przeciwciała anty-LKM-1, czyli przeciwko mikrosomom nerki i wątroby, oraz anty-LC1, czyli przeciwciała przeciwcytozolowe.

Podział na dwa typy AIH jest istotny również dlatego, że typ pierwszy występuje głównie u osób dorosłych i charakteryzuje się łagodnym przebiegiem w porównaniu do typu drugiego, który dotyczy głównie dzieci.

Innym typem autoimmunologicznego zapalenia wątroby, o którym należy pamiętać, jest kryptogenne zapalenie wątroby, które przebiega bez obecności przeciwciał w surowicy chorego.

Jak wykryć autoprzeciwciała w przebiegu autoimmunizacyjnych chorób wątroby?

Wykrywanie autoprzeciwciał jest możliwe przy pomocy testów opartych na immunofluorescencji pośredniej z wykorzystaniem komórek HEp-2, substratów tkankowych lub komórek transfekowanych. Do diagnostyki autoprzeciwciał wykorzystuje się również testy monospecyficzne takie jak ELISA czy blot.

Jak wykryć autoprzeciwciała w przebiegu AIH typu 1?

Przeciwciała przeciwko mięśniom gładkim, czyli ASMA, które należą do najczęściej występujących w przebiegu AIH typu 1, można wykryć jedynie metodą immunofluorescencji pośredniej z zastosowaniem substratu, jakim jest żołądek szczura. W przypadku ASMA na tym substracie obserwuje się świecenie mięśniówki, mięśniówki śluzówki oraz fibryli mięśniowych w śluzówce.

Przeciwciała ASMA mogą reagować z F-aktyną, jak i nieaktynowym komponentom cytoplazmy komórek.

Przeciwciała skierowane przeciwko F-aktynie są wysokospecyficzne dla AIH.

Przeciwciała ASMA o typie aktynowym można wykryć w immunofluorescencji pośredniej na komórkach HEp-2 oraz z zastosowaniem wątroby małpy.

Komórki HEp-2 wykazują charakterystyczne filamentowe świecenie w cytoplazmie przypominające „szron na szybie”.

Na wątrobie małpy dodatnią reakcję wykazują kanaliki żółciowe.

Ciekawym substratem umożliwiającym ocenę ASMA są komórki linii VSM47, czyli komórki mięśni gładkich naczyń aorty piersiowej, które umożliwiają wykrycie ASMA o typie aktynowym.

Przeciwciała przeciwjądrowe, czyli ANA, to drugi typ przeciwciał, które mogą być obecne w surowicy krwi pacjentów z AIH typu 1. Te przeciwciała często towarzyszą ASMA. Antygeny docelowe dla przeciwciał ANA mogą być różne, jednak w przebiegu AIH często jest to dwuniciowe DNA. Złotym standardem w diagnostyce przeciwciał ANA są komórki HEp-2, które wykorzystuje się jako substrat w metodzie immunofluorescencji pośredniej. Dodatni wynik immunofluorescencji pośredniej potwierdza się testami monospecyficznymi typu ELISA lub blot.

Przeciwciała przeciw rozpuszczalnym antygenom komórek wątrobowych i wątrobowo-trzustkowych (anty-SLA/LP) to trzeci typ autoprzeciwciał, które wykrywa się u chorych na AIH. Te przeciwciała cechuje wysoka swoistość, a ich wartość diagnostyczna jest bliska 100%, czyli każdy dodatni wynik z bardzo dużym prawdopodobieństwem wskazuje na AIH typu 1, o ile występują odpowiednie objawy kliniczne. Przeciwciała anty-SLA/LP mogą występować w AIH typu 1 wraz z innymi autoprzeciwciałami lub jako jedyny marker. Do niedawna wykrycie autoprzeciwciał anty-SLA/LP było możliwe jedynie w testach takich jak ELISA czy blot, jednak firma EUROIMMUN ma obecnie w swojej ofercie również komórki transfekowane, które umożliwiają szybką i łatwą diagnostykę w kierunku przeciwciał anty-SLA/LP.

Jak wykryć autoprzeciwciała w przebiegu AIH typu 2?

Przeciwciała przeciw mikrosomom nerki i wątroby (anty-LKM) wykrywać można zarówno w teście immunofluorescencji, ELISA oraz blot. W teście immunofluorescencji pośredniej na wątrobie widoczna jest charakterystyczna fluorescencja cytoplazmy hepatocytów, a na nerce szczura fluorescencję wykazują wyłącznie kanaliki proksymalne. Prewalencja tych przeciwciał wynosi 1% u dorosłych, ale występują one częściej u dzieci. Przeciwciała anty-LKM mogą występować również w przebiegu wirusowych chorób wątroby.

Przeciwciała przeciwcytozolowe (anty-LC1) to drugi typ przeciwciał związanych z typem 2 AIH. Ich prewalencja wynosi do 2 %.

Przeciwciała anty-LC1 stwierdza się u chorych z przeciwciałami anty-LKM-1 bez zakażenia HCV, a u 14% chorych są jedynym wskaźnikiem choroby. Mogą być wykrywane metodą immunofluorescencji pośredniej, jednakże z uwagi na towarzyszące im często anty-LKM-1, które reagują w tych samych obszarach tkanki wątroby szczura, łatwo je przeoczyć. Z tego powodu zaleca się wykonanie testu monospecyficznego (ELISA lub immunoblot) w celu potwierdzenia ich obecności.