Masowe szczepienia przeciw COVID-19 rozpoczęły się pod koniec 2020 roku. W pierwszej kolejności skierowania do punktów szczepień otrzymali pracownicy systemu ochrony zdrowia. Choć szczepienia medyków jeszcze się nie zakończyły, szacuje się, że większość z nich otrzymała już przynajmniej pierwszą dawkę szczepionki przeciw COVID-19. Obecnie trwają również szczepienia seniorów i nauczycieli, a zgodnie z raportami Ministerstwa Zdrowia średnia dzienna liczba szczepień wynosiła w lutym ponad 77 tysięcy. Oznacza to, że osób, które będą wkrótce prawdopodobnie odporne na zakażenie wirusem SARS-CoV-2, systematycznie przybywa.

Jaki wpływ na układ immunologiczny mają dopuszczone do obrotu szczepionki przeciw COVID-19

Dostępne na rynku szczepionki przeciw COVID-19 oparte są na białku S (spike) wirusa SARS-CoV-2. Po podaniu preparatu, podczas pierwszego kontaktu komórek immunologicznych z obcym antygenem, dochodzi m.in. do rozwoju pierwotnej odpowiedzi immunologicznej, kiedy to powstają przeciwciała w klasie IgM i IgA, które po krótkim okresie zanikają i są zastępowane przez przeciwciała w klasie IgG. Przeciwciała te ograniczają rozprzestrzenianie się wirusa SARS-CoV-2 w organizmie m.in. dzięki zapobieganiu jego replikacji. Niezwykle ważną rolą przeciwciał przeciwko białku S jest neutralizacja wirusa SARS-CoV-2, która następuje w rezultacie blokowania jego integracji z komórką docelową. Z uwagi na swe właściwości przeciwciała przeciwko białku S określane są mianem neutralizujących (nAbs).

Obecnie trwają prace nad ustaleniem, jaki dokładnie poziom nAbs jest niezbędny do zapewnienia ochrony przed zakażeniem SARS-CoV-2.

Jak zbadać przeciwciała produkowane na skutek szczepienia przeciw COVID-19

Białko S wirusa SARS-CoV-2 złożone jest z podjednostek S1 i S2. Udowodniono, że podjednostka S1 cechuje się najniższą homologią z analogicznymi regionami innych patogennych koronawirusów i w związku z tym wiarygodne testy w kierunku przeciwciał syntezowanych po szczepieniu przeciw COVID-19 są oparte właśnie na tym antygenie. Przy wyborze testu warto zwrócić uwagę na rodzaj otrzymywanego wyniku – wskazane jest zastosowanie ilościowych testów ELISA, które umożliwiają wykrycie i precyzyjny pomiar stężenia przeciwciał. Odpowiedni test (tj. EUROIMMUN Anty-SARS-CoV-2 QuantiVac ELISA IgG) można wykonać już po upływie 1–2 tygodni od podania drugiej dawki szczepionki.

Testy EUROIMMUN Anty-SARS-CoV-2 QuantiVac ELISA IgG są wykonywane w certyfikowanych laboratoriach medycznych. Niewątpliwą zaletą testu EUROIMMUN Anty-SARS-CoV-2 QuantiVac ELISA IgG jest możliwość otrzymania wyniku w wystandaryzowanych, międzynarodowych jednostkach BAU/ml. W momencie pojawienia się stosownych rekomendacji dotyczących badania odporności poszczepiennej wyniki podawane w tych jednostkach będzie można w prosty sposób interpretować i porównywać.

Materiałem do badania w kierunku przeciwciał wytworzonych na skutek szczepienia jest surowica/osocze (pacjent nie musi być na czczo w momencie pobrania). Dodatkowym atutem testu EUROIMMUN Anty-SARS-CoV-2 QuantiVac ELISA IgG jest możliwość wykonania oznaczenia z suchej kropli krwi (DBS, ang. dried blood spot).

UWAGA!

W związku z tym, że dostępne na rynku szczepionki przeciw COVID-19 oparte są wyłącznie na antygenie S wirusa SARS-CoV-2, do badania odporności poszczepiennej NIE powinny być stosowane testy serologiczne oparte na białku N tegoż wirusa. U osób zaszczepionych (które nie miały wcześniej kontaktu z SARS-CoV-2) nie dochodzi do syntezy przeciwciał skierowanych przeciwko białku N wirusa SARS-CoV-2.

Jakie wnioski płyną z obserwacji odpowiedzi humoralnej rozwijającej się po szczepieniu przeciw COVID-19

Ze wstępnych obserwacji osób zaszczepionych dostępnymi na rynku szczepionkami wynika, że na skutek szczepienia następowała zróżnicowana odpowiedź immunologiczna. Stwierdzano zwykle wysokie poziomy przeciwciał, które zgodnie z oczekiwaniami nieznacznie spadały wraz z upływem czasu. Na uwagę zasługuje fakt, że stężenie przeciwciał anty-SARS-CoV-2 klasy IgG przeciwko podjednostce S1 białka S u osób zaszczepionych było wyższe niż stężenie przeciwciał powstałych po przebyciu COVID-19.

Należy pamiętać, że przyjęcie szczepionki, czy uzyskanie pozytywnego wyniku badania w kierunku przeciwciał anty-SARS-CoV-2 nie zwalnia z obowiązku stosowania się do zaleceń sanitarnych.

Dlaczego warto badać przeciwciała po szczepieniu przeciw COVID-19

Dzięki obserwacji pacjentów i badaniom ilościowym przeciwciał przeciwko podjednostce S1 białka S wirusa SARS-CoV-2 (IgG) dostaniemy szansę znalezienia odpowiedzi na niezwykle ważne pytania:

• jak długo przeciwciała utrzymują się po szczepieniu w wysokim stężeniu w populacji?
• jaka ilość przeciwciał zapewnia ochronę przed zakażeniem lub ciężkim przebiegiem choroby?
• czy spadek poziomu przeciwciał jest równoznaczny z utratą odporności?

Wiedza ta jest kluczowa w kontekście podejmowania racjonalnych decyzji dotyczących dawek przypominających szczepionki przeciw COVID-19 oraz postępowania w obliczu kolejnej fali pandemii COVID-19.

Piśmiennictwo

1. Lippi G. et al., Kinetics and biological characteristics of humoral response developing after SARS-CoV-2 infection: implications for vaccination, Clin Chem Lab Med 2021; DOI: 10.1515/cclm-2021-0038.
2. Sahin U. et al., BNT162b2 induces SARS-CoV-2-neutralising antibodies and T cells in humans, medRxiv, preprint 2020; DOI: https://doi.org/10.1101/2020.12.09.20245175.
3. Seow J. et al., Longitudinal observation and decline of neutralizing antibody responses in the three months following SARS-CoV-2 infection in humans, Nat Microbiol 2020; https://doi.org/10.1038/s41564-020-00813-8.
4. Vernaite R. et al., Expansion of SARS-CoV-2-specific Antibody-secreting Cells and Generation of Neutralizing Antibodies in Hospitalized COVID-19 Patients, J Immunol 2020; DOI:https://doi.org/10.1101/2020.05.28.118729.
5. Widge A. at al., Durability of Responses after SARS-CoV-2 mRNA-1273 Vaccination, N Engl J Med 2021; DOI: 10.1056/NEJMc2032195.
6. https://naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news%2C86193%2Cjuz-po-szczepionce-jak-sprawdzic-czy-uzyskalismy-odpornosc.html.