Osteoporoza jest chorobą, która na świecie dotyka aż 22,1% kobiet oraz 6,1% mężczyzn powyżej 50. roku życia. Według raportu wydanego przez Narodowy Fundusz Zdrowia w 2018 roku liczba chorych w Polsce wynosiła 2,1 mln, z czego 1,7 mln stanowiły kobiety. Świadczy  to o bardzo poważnym problemie wśród społeczeństwa, w szczególności wśród kobiet. Ponadto porównanie szacowanej liczby chorych z wartością chorobowości rejestrowanej pozwoliło określić, że ok. 1,56 mln osób (500 tys. powyżej 80. roku życia) może nie być świadomym swojej choroby. Czym jest osteoporoza? Jak ją zdiagnozować? Czy monitorowanie postępów leczenia jest możliwe? Na te i inne pytania postaramy się odpowiedzieć w niniejszym artykule.

Czym jest osteoporoza

Z medycznego punktu widzenia definicja osteoporozy obejmuje układową chorobę szkieletu, charakteryzującą się zwiększonym ryzykiem złamań kości w następstwie zmniejszenia ich odporności mechanicznej, która uwarunkowana jest gęstością mineralną i jakością tkanki kostnej. Co to oznacza dla pacjenta? Zdrowa kość ma bardziej zwartą strukturę, natomiast kość obciążona osteoporozą wygląda wewnątrz jak gąbka z wieloma porami. Właśnie to powoduje zwiększone ryzyko złamania, ponieważ pod naciskiem kości mają znacznie mniejszą wytrzymałość. Co więcej, wyróżnia się dwa rodzaje osteoporozy: 1) pierwotną – będącą konsekwencją starzenia się układu szkieletowego, rozwijającą się u kobiet po menopauzie i rzadziej u mężczyzn w podeszłym wieku, oraz 2) wtórną – będącą następstwem różnych schorzeń lub wynikiem działania niektórych leków.

Diagnozowanie i monitorowanie postępów leczenia

Osteoporozę jako jednostkę chorobową można rozpoznać dzięki badaniu gęstości mineralnej kości (BDM ang. bone mineral density), kiedy wskaźnik T (ang. T-score) wynosi ≤ -2,5 u kobiet po menopauzie oraz u mężczyzn w wieku ≥50 lat. W przypadku młodszych pacjentów diagnoza może być postawiona tylko w przypadku występowania dodatkowych czynników. Należy zaznaczyć, że pomiar gęstości mineralnej kości nie ocenia tempa utraty masy kostnej. W badaniu densytometrycznym wpływ leczenia na zauważalną zmianę gęstości kości jest możliwy do zarejestrowania dopiero po upływie ok. 2 lat. Z tego powodu badanie to nie wydaje się idealnym parametrem do monitorowania skuteczności leczenia. Znacznie lepiej sprawdzają się tu biochemiczne markery obrotu kostnego, których poziom zmienia się już po kilku miesiącach od rozpoczęcia terapii.

Czym są markery obrotu kostnego

Markery obrotu kostnego to fragmenty białkowych elementów strukturalnych kości (lub produkty ich degradacji), enzymy oraz białka uwalniane do układu krążenia w trakcie aktywności metabolicznej osteoblastów i osteoklastów. W każdym procesie biochemicznym pożądana jest równowaga, również pomiędzy procesami resorpcji i tworzenia kości. Każde zaburzenia tych procesów odzwierciedlane są między innymi w poziomach stężeń markerów kostnych. Aktualne polskie rekomendacje pozwalają na wykorzystanie:

• N-końcowego propeptydu prokolagenu typu 1 (P1NP), który jest markerem procesu tworzenia kości i opisuje dynamikę oraz proces wytwarzania kolagenu typu 1, czyli białka fibrylarnego stanowiącego główny składnik substancji międzykomórkowej
• C-końcowego usieciowanego telopeptydu łańcucha alfa kolagenu typu 1 (CTx), który jest markerem procesu resorpcji kości i opisuje dynamikę oraz proces rozpadu kolagenu typu 1

Zastosowanie i wskazania do badania

Markery obrotu kostnego niewątpliwie dostarczają cennych informacji, ważnych w prowadzeniu pacjentów z osteoporozą. Wykorzystywane są między innymi do wstępnej oceny metabolizmu kostnego, pozwalają wskazać pacjentów z nasilonym metabolizmem kostnym, a także mogą być pomocne w doborze odpowiedniej terapii. Jednak najważniejszą ich zaletą jest możliwość wykorzystania w monitorowaniu skuteczności prowadzonego leczenia. W Japonii w roku 2012 pomiar markerów obrotu kostnego został oficjalnie wprowadzony do praktyki klinicznej do oceny metabolizmu kostnego i wyboru rodzaju leczenia u pacjentów z osteoporozą oraz do jego monitorowania.

Podsumowanie

Problem osteoporozy to bardzo obszerny temat, który badany jest przez wiele ośrodków naukowych na całym świecie. W dzisiejszych czasach, kiedy rozwój nauki postępuje niezwykle dynamicznie i codziennie przynosi nowe, bardzo cenne wyniki, można spodziewać się, że w niedalekiej przyszłości coraz więcej markerów obrotu kostnego zostanie włączonych do diagnostyki osteoporozy lub monitorowania postępów w leczeniu choroby.

EUROIMMUN POLSKA Sp. z o.o. jest dystrybutorem urządzeń i odczynników firmy Immunodiagnostic Systems (IDS) na terenie Polski. W swojej ofercie posiada między innymi testy do badania markerów obrotu kostnego (markery resorpcji i markery tworzenia kości). Oferowane testy opierają się na technologii ChLIA oraz ELISA.

Piśmiennictwo

1. NFZ o zdrowiu. Osteoporoza.[https://ezdrowie.gov.pl/5583]
2. Rekomendacja nr 9/2020 z dnia 30 listopada 2020 Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji w sprawie zalecanych technologii medycznych, działań przeprowadzanych w ramach programów polityki zdrowotnej oraz warunków realizacji tych programów, dotyczących wykrywania osteoporozy, AOTMIT.[ https://bipold.aotm.gov.pl/assets/files/ppz/2020/REK/9_2020.pdf]
3. https://www.przegladreumatologiczny.pl/markery_obrotu_kostnego
4. Zalecenie 9. Zalecenia postępowania diagnostycznego i leczniczego w osteoporozie w Polsce. Aktualizacja 2017. Endokrynologia Polska Tom/Volume 68; Suplement A. [https://journals.viamedica.pl/endokrynologia_polska/article/view/56024]