Wywiad z Dr. hab. n. med. Sławomirem Michalakiem z Zakładu Neurochemii i Neuropatologii w Katedrze Neurologii na Uniwersytecie Medycznym w Poznaniu.

Panie Doktorze, proszę powiedzieć, jak zmieniła się diagnostyka przeciwciał antyneuronalnych w Polsce na przestrzeni ostatnich 15 lat? Jak wpływa to na wyniki leczenia pacjentów?

Wprowadzenie do praktyki klinicznej analiz przeciwciał onkoneuronalnych stało się przełomem w diagnostyce neurologicznych zespołów paranowotworowych. W Zakładzie Neurochemii i Neuropatologii Katedry Neurologii Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu rozpoczęliśmy oznaczanie przeciwciał onkoneuronalnych w 2002 r. i wówczas wykonywaliśmy kilkanaście analiz rocznie, natomiast obecnie, pomimo powstania w Polsce kilku innych ośrodków prowadzących te badania, analizujemy kilkaset surowic rocznie. Oznaczenia przeciwciał onkoneuronalnych pozwalają, przy odpowiednim obrazie klinicznym, na postawienie pewnego rozpoznania neurologicznego zespołu paranowotworowego oraz podjęcie działań diagnostycznych zmierzających do ustalenia lokalizacji pierwotnego nowotworu i wdrożenia specyficznego leczenia. Obecnie oznaczenie przeciwciał onkoneuronalnych stało się niezbędnym elementem kwalifikacji chorego do leczenia dożylnymi immunoglobulinami.

Niezwykle istotne dla diagnostyki zapalenia nerwów wzrokowych i rdzenia kręgowego (NMO, ang. neuromyelitis optica, choroba Devica) stało się wprowadzenie oznaczeń przeciwciał przeciw akwaporynie 4. Analizy te stanowią obecnie, obok obrazu klinicznego oraz wyników neuroobrazowania, element kryteriów diagnostycznych NMO.

Badanie przeciwciał przeciw neuronalnym antygenom powierzchniowym (anty-NMDA, anty-AMPA, anty-GABA, anty-LGI, anty-CASPR) stało się przełomem w diagnostyce autoimmunologicznych zapaleń mózgu oraz związanych z nimi objawów, np. lekoopornych padaczek.

Rozpoznawanie powyższych patologii oraz ustalenie ich autoimmunologicznego charakteru poprawiło również efektywność stosowanego leczenia.

W jakich sytuacjach Pana zdaniem należy wykonywać badania przeciwciał antyneuronalnych?

Proponowałbym używanie bardziej ogólnego określenia – przeciwciała antyneuralne, ponieważ wszystkie z nich skierowane są przeciw antygenom występującym w układzie nerwowym (dlatego antyneuralne), ale nie wszystkie przeciw antygenom zlokalizowanym w komórkach nerwowych (neuronach) (dlatego nie antyneuronalne).

Obecnie wskazania do przeprowadzania tych analiz stanowią podejrzenia: neurologicznego zespołu paranowotworowego (przeciwciała onkoneuronalne), zapalenia nerwów wzrokowych i rdzenia kręgowego (NMO – przeciwciała przeciw akwaporynie 4), autoimmunologicznego zapalenia mózgu (przeciwciała przeciw neuronalnym antygenom powierzchniowym), zespołu Guillaina-Barrégo (przeciwciała przeciw gangliozydom), zapalenia pnia mózgu Bickerstaffa (przeciwciała przeciw gangliozydom), neuropatii z przeciwciałami anty-MAG (przeciwciała anty-MAG) lub neuromiotonii o podłożu autoimmunologicznym – zespołu Isaacsa (anty-LGI, anty-CASPR).

Panie Doktorze, czy mógłby Pan przedstawić przypadek pacjenta z przeciwciałami antyneuronalnymi, który najbardziej zapadł Panu w pamięć?

Szczególnie pamiętam młodą kobietę z zapaleniem mózgu z przeciwciałami anty-NMDA, która przed rozpoznaniem prezentowała nasilony zespół móżdżkowy oraz uogólnione napady padaczkowe. Z powodu objawów o nieustalonej początkowo przyczynie była długo hospitalizowana i przerwała studia. Postawienie rozpoznania, włączenie leczenia przy pomocy wymian osocza spowodowało stopniowe ustępowanie objawów, a co było dla mnie zaskoczeniem – także objawów zespołu móżdżkowego. Obecnie minęło 6 lat od zakończenia leczenia. Chora jest nadal w obserwacji, ukończyła studia i jest aktywna zawodowo.

Dziękuję za rozmowę.

Rozmawiała: Małgorzata Walerych