21 sierpnia 2020 r. na portalu Medycyna Praktyczna ukazały się zalecenia Polskiego Stowarzyszenia Naukowego „Zagrożenia Cywilizacyjne i Zdrowie Publiczne”, dotyczące przydatności badań serologicznych w COVID-19 [1]. Jaka jest rola badań serologicznych według nowych zaleceń? Jakie wykonywać testy w kierunku przeciwciał anty-SARS-CoV-2 i w jaki sposób, aby wyniki były najbardziej wiarygodne?

Zastosowanie badań serologicznych w COVID-19

W zaleceniach Przydatność badań serologicznych przeciwko SARS-CoV-2 z punktu widzenia zdrowia publicznego już od samego początku autorzy przypominają, że podstawową techniką stosowaną przy potwierdzaniu zakażenia SARS-CoV-2 są metody molekularne. Badania przeciwciał anty-SARS-CoV-2 mają ograniczone zastosowanie w procesie diagnostycznym. Autorzy podkreślają jednak, że badania serologiczne są jednym z przydatnych narzędzi do monitorowania występowania wirusa w populacji. Szczególnie istotne jest wykorzystanie testów serologicznych w badaniach populacyjnych, co pozwoli epidemiologom oszacować prawdziwy odsetek zakażeń SARS-CoV-2. Tu jako przykłady podano badania serologiczne prowadzone w Genewie i badania populacji brazylijskiej [2, 3]. Z punktu widzenia zdrowia publicznego istnieje ogromna potrzeba prowadzenia regularnych badań epidemiologicznych w celu lepszego zrozumienia trwającej pandemii. Umożliwia to nie tylko poznanie nowego patogenu, ale też zaplanowanie dalszych racjonalnych działań, które mają na celu zahamowanie rozprzestrzeniania się wirusa. Autorzy zaleceń podkreślają:

„Odpowiednie jednostki decyzyjne na szczeblu krajowym i regionalnym powinny zalecać okresowe przeprowadzanie badań serologicznych w celu poznania rzeczywistej skali występowania zakażeń SARS-CoV-2 w ogólnej populacji i/lub w określonych grupach społecznych. Przykładowo w warunkach polskich badania takie należy zalecać wśród personelu medycznego, pensjonariuszy zakładów opiekuńczo-leczniczych i domów pomocy społecznej czy też osób zatrudnionych w zakładach pracy, których specyfika sprzyja transmisji zakażeń, jak kopalnie, zakłady przetwórstwa mięsnego, rybnego itp. Wiedza płynąca z oceny obecności przeciwciał pozwoli na podjęcie szybkich decyzji prewencyjnych i interwencję w łańcuchu zakażeń”.

Dodatkowe zastosowanie badań przeciwciał anty-SARS-CoV-2

Wciąż nie wiadomo, czy i jak długo przeciwciała będą pełniły rolę ochronną przed reinfekcją ani czy ich miano będzie korelowało z poziomem protekcji. Stąd zastosowanie badania przeciwciał do oceny potencjalnej odporności po przebyciu COVID-19 pozostaje pod znakiem zapytania. Inne przykłady praktycznego zastosowania badań serologicznych wykrywających przeciwciała przeciwko SARS-CoV-2 to:

• typowanie potencjalnych dawców osocza stosowanego w terapii COVID-19
• badania nad opracowaniem leków
• badania nad działaniem szczepionki (ocena skuteczności indukowania odpowiedzi humoralnej)

Jakość testów wykrywających przeciwciała anty-SARS-CoV-2

Rozpoczynając ocenę przydatności badania przeciwciał w COVID-19, autorzy zaleceń skupili się na rodzaju dostępnych na rynku diagnostycznym testów serologicznych. Oczywiście czułość procesu diagnostycznego zależy od rodzaju testu i momentu wykonania badania w przebiegu zakażenia. Autorzy zaleceń podali, że czułość dostępnych testów serologicznych wykrywających zakażenie SARS-CoV-2 wynosi od 86,3% do 100%. Badania przeciwciał anty-SARS-CoV-2 wykonane po kilku dniach od zakażenia będą się charakteryzować niższą czułością niż te przeprowadzone po kilku tygodniach od infekcji. W przypadku COVID-19 specyficzne przeciwciała anty-SARS-CoV-2 w klasie IgM i IgG (w niektórych przypadkach przeciwciała IgG można wykryć nawet przed IgM) pojawiają się zazwyczaj razem 2–3 tygodnie od zakażenia. Wskazano, że przeciwciała w klasie IgA występują przed przeciwciałami w klasie IgG. Jak możemy przeczytać w zaleceniach:

„Testy serologiczne mogą być oferowane jako metoda pomocnicza, poza RT-PCR (Reverse Transcription-PCR) w diagnozowaniu pacjentów, którzy zgłaszają się po pomoc medyczną późno – po 9–14 dniach od wystąpienia objawów choroby; zwiększy to czułość procesu diagnostycznego, ponieważ czułość metody PCR spada w czasie, zaś metod serologicznych rośnie”.

Autorzy dokonali również przeglądu dostępnego piśmiennictwa traktującego o swoistości i przydatności testów opartych na różnych antygenach wirusowych (białkach strukturalnych S, E, M i N). W podsumowaniu stwierdzają, że:

• testy oparte na antygenie nukleokapsydu N oraz testy oparte na glikoproteinie S miały podobną czułość i przydatność diagnostyczną do badań serologicznych
• nie zaobserwowano znaczących różnic w tempie serokonwersji między ciężkimi i łagodnymi przebiegami infekcji SARS-CoV-2 ani czasem jej trwania
• miano przeciwciał, zarówno w klasie IgM, jak i IgG, wzrastało wraz z upływem czasu

W zaleceniach Polskiego Stowarzyszenia Naukowego bardzo silnie podkreśla się rozpowszechnienie nowych testów diagnostycznych, opartych na różnych metodach laboratoryjnych. Ze względu na krótki czas stosowania tych badań, a zatem i ograniczone doświadczenie w pracy z nimi, kluczowe znaczenie ma walidacja testu. Czułość i swoistość testów mogą różnić się zależnie od regionu geograficznego, dlatego ocena tych parametrów powinna być odnoszona do populacji, w której test ma być stosowany.

Podsumowanie

W zaleceniach Polskiego Stowarzyszenia Naukowego „Zagrożenia Cywilizacyjne i Zdrowie Publiczne” sformułowano łącznie 25 rekomendacji dotyczących zastosowania badań serologicznych w COVID-19. Pełną treść zaleceń można znaleźć na portalu Medycyna Praktyczna:

Najważniejsze informacje z podsumowania:

• badań serologicznych nie należy rekomendować jako jedynych narzędzi diagnostycznych u pacjentów z objawami (podstawową techniką stosowaną w potwierdzaniu zakażenia SARS-CoV-2 są metody molekularne)
• testy serologiczne mogą być oferowane jako metoda pomocnicza, poza RT-PCR, w diagnozowaniu pacjentów, którzy zgłaszają się po pomoc medyczną późno – po 9–14 dniach od wystąpienia objawów choroby; zwiększy to czułość procesu diagnostycznego
• aby zapewnić maksymalną czułość, oznaczanie przeciwciał powinno odbywać się nie wcześniej niż po 2–3 tygodniach od potwierdzenia zakażenia metodą PCR lub od wystąpienia objawów
• zakrojone na szeroką skalę przekrojowe badania serologiczne są dobrym narzędziem, które powinno być stosowane przez osoby zarządzające opieką zdrowotną w zakresie zwalczania transmisji zakażeń SARS-CoV-2
• wyniki testów serologicznych należy interpretować w kontekście oczekiwanych wartości predykcyjnych – dodatnich (PPV) i ujemnych (NPV), szczególnie na obszarach o niskiej prewalencji zakażeń SARS-CoV-2

Piśmiennictwo

1. Przydatność badań serologicznych przeciwko SARS-CoV-2 z punktu widzenia zdrowia publicznego – Zalecenia Polskiego Stowarzyszenia Naukowego „Zagrożenia Cywilizacyjne i Zdrowie Publiczne”, https://www.mp.pl/covid19/zalecenia/show.html?id=243914&offset=1.
2. Stringhini S. et al. Seroprevalence of anti-SARS-CoV-2 IgG antibodies in Geneva, Switzerland (SEROCoV-POP): a population-based study. Lancet 2020; 396: 313–319.
3. Silveira M.F. et al. Population-based surveys of antibodies against SARS-CoV-2 in Southern Brazil. Nat Med 2020; 26: 1196–1199.