W obliczu rosnącej liczby nowych przypadków COVID-19 czwarta fala pandemii jest nieunikniona. Część ekspertów mówi o kilku, a nawet kilkunastu tysiącach zakażeń dziennie pod koniec listopada. Przewidywania te przerażają, dlatego też wydaje się konieczne prowadzenie szeroko zakrojonych badań nad reakcją układu immunologicznego na SARS-CoV-2, które pozwolą m.in. określić skuteczność szczepień ochronnych. Jednym z testów służących do oceny komórkowej odpowiedzi immunologicznej przeciw SARS-CoV-2 jest Quan-T-Cell SARS-CoV-2 (IGRA) firmy EUROIMMUN. Test ten znalazł szerokie zastosowanie w ośrodkach naukowych na całym świecie. Poniżej przedstawiono krótki opis niektórych projektów naukowych opierających swoje badania na teście Quan-T-Cell SARS-CoV-2.

Huzly et al. Validation and performance evaluation of a novel interferon-γ release assay for the detection of SARS-CoV-2 specific T-cell response. MedRxiv 2021; https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2021.07.17.21260316v1

Celem badań była ocena aktywności limfocytów T w odpowiedzi na szczepienie COVID-19 lub infekcję SARS-CoV-2. W badaniach wzięło udział 230 pracowników służby zdrowia ze Szpitala Uniwersyteckiego we Fryburgu, a wyniki przeanalizowano w odniesieniu do dwóch grup: 1) osoby po przejściu choroby COVID-19 w 2020 r., oraz 2) osoby zaszczepione przeciw COVID-19. Wyniki wykazały swoistość testu IGRA na poziomie 100%. Czułość testu autorzy określili odpowiednio na poziomie 83,5% dla pacjentów, u których infekcja wystąpiła 6 i więcej miesięcy przed badaniem, oraz 100% dla pacjentów, u których infekcja wystąpiła do 5 miesięcy przed jego wykonaniem. Ponadto przedstawione badania ilościowe wykazały znaczne różnice w odpowiedzi immunologicznej pomiędzy osobami, które przyjęły tylko jedną dawkę szczepionki, a tymi, które zaszczepiono dwukrotnie. Nie wykazano różnic pomiędzy szczepieniem hetero- i homologicznym.

„Podsumowując, test IGRA firmy EUROIMMUN jest łatwym do wykonania badaniem służącym do wykrywania specyficznej odpowiedzi limfocytów T przeciwko antygenowi białka S SARS-CoV-2. Test jest wysoce specyficzny i czuły. (…) Proponujemy, aby pomiar odpowiedzi immunologicznej na szczepienie zawsze obejmował analizę odpowiedzi limfocytów T, a test IGRA firmy EUROIMMUN okazał się odpowiedni do tego celu”.

Schiffner et al. Long-term course of humoral and cellular immune responses in outpatients after SARS-CoV-2 infection. MedRxiv 2021; https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2021.06.24.21259218v1

Badania prowadzone były na grupie 412 pacjentów, którzy przebyli COVID-19 o łagodnym lub umiarkowanym charakterze. W badaniach obserwowano rozwój zarówno humoralnej, jak i komórkowej odpowiedzi immunologicznej, a ich celem było ustalenie poziomu przeciwciał anty-SARS-CoV-2 klasy IgG, a także poziomu uwalnianego przez limfocyty T interferonu gamma (IFN-γ). Specyficzne przeciwciała anty-SARS-CoV-2 zidentyfikowano u 316 (76,7%) pacjentów, a u 215 (52,2%) wykryto przeciwciała o właściwościach neutralizujących. Ponadto u 274 (66,5%) pacjentów mierzalna była zarówno odpowiedź komórkowa, jak i humoralna. Przeprowadzone badania uwzględniały również choroby współistniejące (m.in. otyłość, cukrzyca, choroby autoimmunologiczne, nadciśnienie). Badania posiadały jednak pewne ograniczenia. Mianowicie w celu dokładniejszego zrozumienia odpowiedzi immunologicznej niezbędna byłaby obserwacja pacjenta z co najmniej trzema punktami kontrolnymi.

„Badania pokazują, że średnio 9,8 miesiąca po wykryciu SARS-CoV-2 w próbce z nosogardzieli średnie miana przeciwciał IgG przeciwko wirusowemu białku S w surowicy spadły w przybliżeniu do 50% wartości początkowych. (…) Do przyszłej oceny ochrony i możliwych strategii szczepień zaleca się oznaczenie zarówno przeciwciał, jak i IFN-γ”.

Brand et al. Broad T Cell Targeting of Structural Proteins After SARS-CoV-2 Infection: High Throughput Assessment of T Cell Reactivity Using an Automated Interferon Gamma Release Assay. Front Immunol 2021; https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34093595/

Badania przeprowadzone zostały na tych, którzy przeszli infekcję SARS-CoV-2 około 200 dni wstecz (n = 177), członkach gospodarstw domowych, którzy byli narażeni na zakażenie (n = 145), oraz na grupie kontrolnej składającej się z osób nienarażonych na infekcję SARS-CoV-2 (n = 85). Do badań zrekrutowano osoby należące łącznie do 182 gospodarstw domowych, w których został zdiagnozowany (dodatni wynik PCR) co najmniej jeden przypadek infekcji SARS-CoV-2. Bardzo ważnym elementem powyższych badań jest część opisująca analizę odpowiedzi limfocytów T oraz B swoistych dla SARS-CoV-2, dokonaną na podstawie wyników szerokiej grupy osób w ograniczonym punkcie czasowym.

„Podsumowując, nasze badania pokazują, że większość osób posiada odporność pochodzącą od limfocytów T oraz B co najmniej przez 200 dni po zakażeniu SARS-CoV-2 niezależnie od charakteru choroby. Wysokoprzepustowy test uwalniania interferonu gamma wykrył te odpowiedzi z wysoką czułością i swoistością nawet w przypadkach prawdopodobnie bezobjawowych lub u osób seronegatywnych”.

Podsumowanie

W badaniach nad odpornością na zakażenie SARS-CoV-2 bardzo ważne jest podejście do odpowiedzi układu immunologicznego na dwóch płaszczyznach: zarówno humoralnej, jak i komórkowej. Testy laboratoryjne umożliwiające określenie poziomu przeciwciał anty-SARS-CoV-2 oraz reaktywności limfocytów T są aktualnie bardzo pożądane i przyczyniają się do lepszego zrozumienia skomplikowanych mechanizmów immunologicznych w przebiegu COVID-19. Ponadto w świetle najnowszych danych naukowych dotyczących spadku poziomu przeciwciał po upływie około 6 miesięcy od szczepienia jest to idealny moment na zbadanie odporności komórkowej, która może się okazać kluczowym mechanizmem w ochronie organizmu przed SARS-CoV-2.