Pacjenci zakażeni wirusem HIV ze względu na osłabienie układu immunologicznego są w grupie podwyższonego ryzyka przejścia latentnej postaci gruźlicy (ang. latent tuberculosis infection, LTBI) w postać aktywną. Ryzyko to wynosi aż 50% w ciągu pierwszych dwóch lat od momentu zakażenia Mycobacterium tuberculosis i utrzymuje się na bardzo wysokim poziomie przez całe życie. Ponadto aktywna postać gruźlicy może nasilać progresję chorób współistniejących, a leczenie jest utrudnione przez interakcje leków i skumulowaną toksyczność. Według raportu WHO w 2019 r. spośród wszystkich przypadków gruźlicy 8% stanowiły osoby zakażone wirusem HIV, a liczba zgonów wśród nich wyniosła 214 tys. Leczenie profilaktyczne w przypadku LTBI jest zatem szczególnie ważne u osób zakażonych wirusem HIV. Na całym świecie liczba pacjentów poddanych terapii wzrosła z niecałych 30 tys. w 2005 r. do 2,3 mln w 2020 r.

Najbardziej czuły i specyficzny test dla pacjentów w immunosupresji – dane z publikacji naukowych

Wiele publikacji naukowych opisuje wyniki badań z wykorzystaniem testów T-SPOT.TB oraz klasycznych ELISA do diagnostyki gruźlicy latentnej w przypadku pacjentów z obniżoną odpornością, w tym zakażonych wirusem HIV. Oba są testami typu IGRA (ang. interferon-γ release assay) i służą do detekcji interferonu gamma uwalnianego przez limfocyty T po stymulacji specyficznymi antygenami prątka gruźlicy. T-SPOT.TB, nazywany testem do zadań specjalnych, jest szczególnie wskazany u pacjentów z grupy ryzyka ze względu na bardzo wysoką czułość. Oparty jest na metodzie ELISPOT, która pozwala na wizualizację pojedynczych komórek produkujących interferon gamma. T-SPOT.TB to jedyny test typu IGRA, który umożliwia określenie rzeczywistej aktywności wydzielniczej badanych komórek.

W większości przypadków czułość testu T-SPOT.TB jest wyższa niż testu ELISA. Wpływa na to przede wszystkim optymalizacja badania zarówno pod kątem liczby komórek, jak i warunków hodowli oraz niwelowanie interferującego wpływu czynników pochodzących z krwi, co sprawia, że T-SPOT.TB jest najbardziej czułym i specyficznym testem do pomiaru odpowiedzi limfocytów T.

Czułość testu T-SPOT.TB a liczba komórek T

Udowodniono, że czułość testu T-SPOT.TB pozostaje wysoka w przypadku osób zakażonych wirusem HIV, niezależnie od liczby komórek T we krwi pacjenta. Odpowiedź na stymulację antygenami swoistymi dla Mycobacterium tuberculosis może być zatem bez problemu wykryta u pacjentów ze zmniejszoną liczbą limfocytów T. W przypadku osób z liczbą limfocytów <100 komórek/µl  zastosowanie innego rodzaju testu, np. TST (ang. Tuberculin Skin Test) lub ELISA, obarczone jest ryzykiem uzyskania wyników fałszywie ujemnych. Test T-SPOT.TB może być zatem użytecznym narzędziem do badań przesiewowych i powinien być stosowany w rutynowej praktyce klinicznej w tej grupie pacjentów³.

Tab. 1. Czułość i swoistość testu T-SPOT.TB w grupie pacjentów zakażonych wirusem HIV.

Czułość testu T-SPOT.TB u pacjentów zakażonych wirusem HIV

Wiele publikacji naukowych opisuje badania, na podstawie których można stwierdzić, że czułość testu T-SPOT.TB w przypadku pacjentów zakażonych wirusem HIV z aktywną postacią gruźlicy jest wyższa niż testu ELISA. W przedstawionej tabeli, opracowanej na podstawie wyników pochodzących z różnych prac naukowych, obliczono ogólną czułość T-SPOT.TB, wynoszącą 83%, czyli o 15% więcej niż testu wykorzystującego metodę ELISA. W przypadku zastosowania innych testów, szczególnie u pacjentów z wirusem HIV, należy liczyć się ze zwiększonym odsetkiem wyników fałszywie ujemnych.

Tab. 2. Czułość testów T-SPOT.TB i ELISA na podstawie badań z publikacji naukowych.
*Wykluczając wyniki nieprawidłowe, czułość testu T-SPOT.TB wynosiła 88% (8/9).

Ujemna wartość predykcyjna testu T-SPOT.TB

W kolejnym badaniu wykazano, że ujemna wartość predykcyjna testu T-SPOT.TB (rozwoju aktywnej postaci gruźlicy z LTBI u pacjentów zakażonych wirusem HIV) równa jest 100%. W badaniu tym udowodniono również wyższą czułość testu T-SPOT.TB niż testu opartego na metodzie ELISA⁴.

• 608 pacjentów zakażonych wirusem HIV bez aktywnej postaci gruźlicy poddano prospektywnej obserwacji po wstępnym badaniu testem T-SPOT.TB.
• Test T-SPOT.TB był negatywny u 87,8%, pozytywny u 10,5%, a wyniki nieokreślone otrzymano u 1,6% pacjentów.
• U żadnego z pacjentów z negatywnym wynikiem testu T-SPOT.TB nie rozwinęła się aktywna postać gruźlicy, co wpłynęło na ujemną wartość predykcyjną testu diagnostycznego równą 100%.

Gruźlica – cichy zabójca osób zakażonych wirusem HIV

Dane literaturowe podają, że nawet 35% zgonów osób zakażonych HIV jest spowodowanych gruźlicą. Pacjenci ci są w większym stopniu zagrożeni rozwojem gruźlicy lekoopornej i wielolekoopornej. Dlatego niezwykle ważna jest diagnostyka, szczególnie w tej grupie pacjentów, aby jak najszybciej wdrożyć leczenie LTBI i zapobiec rozwojowi choroby oraz dalszemu jej rozprzestrzenianiu.

Piśmiennictwo

1. Pullar N.D., Steinum H., Tonby K., Heggelund L., Leiva R.A., Ofstad R., Bruun J.N., Dyrhol-Riise A.M. Low prevalence of positive interferon-gamma tests in HIV-positive long-term immigrants in Norway. Int J Tuberc Lung Dis 2014; 18(2): 180–187. doi: 10.5588/ijtld.13.0276. PMID: 24429310.
2. Manosuthi W., Wiboonchutikul S., Sungkanuparph S. Integrated therapy for HIV and tuberculosis. AIDS Res Ther 2016; 13(1), 1–12. https://doi.org/10.1186/s12981-016-0106-y.
3. Clark S.A., Martin S.L., Pozniak A. et al. Tuberculosis antigen-specific immune responses can be detected using enzyme-linked immunospot technology in human immunodeficiency virus (HIV)-1 patients with advanced disease. Clin Exp Immunol 2007; 150(2): 238–244. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17672869/
4. Sun H.Y., Hsueh P.R., Liu W.C., Su Y.C., Chang S.Y., Hung C.C. et al. Risk of Active Tuberculosis in HIV-Infected Patients in Taiwan with Free Access to HIV Care and a Positive T-Spot.TB Test. PLoS ONE 2015; 10(5). e0125260. doi:10.1371/journal.pone.0125260.
5. Global tuberculosis report 2021. Geneva: World Health Organization; 2021. Licence: CC BY-NC-SA 3.0 IGO.
6. Materiały Oxford Immunotec, https://www.oxfordimmunotec.com/international/ [dostęp: 12.08.2022].