Zgodnie z nomeklaturą wg International Chapell Hill Consensus Conference 2012, ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń (GPA, dawniej: ziarniniak Wegenera, WG), mikroskopowe zapalenie naczyń (MPA), ziarniniakowatość eozynofilowa z zapaleniem naczyń (EGPA, dawniej: zespół Churg-Straussa) są klasyfikowane jako grupa zapaleń małych naczyń związanych z ANCA (AAV). ANCA (ang. antineutrophil cytoplasmic antibodies), czyli przeciwciała przeciw cytoplazmie neutrofili, to autoprzeciwciała skierowane przeciwko antygenom znajdującym się w cytoplazmatycznych ziarnistościach granulocytów obojętnochłonnych i monocytach. Są ważnymi markerami serologicznymi w diagnostyce AAV.
Ponadto opisano związek ANCA z niektórymi zapaleniami naczyń związanymi z kompleksami immunologicznymi. Pacjenci z kłębuszkowym zapaleniem nerek z obecnością przeciwciał anty-GBM (marker serologiczny: przeciwciała przeciwko błonie podstawnej kłębuszków nerkowych; anty-GBM) często są ANCA-pozytywni (>35%). Wynik dodatni może wskazywać na szybko postępujące kłębuszkowe zapalenie nerek lub GPA. U pacjentów z AAV z zajęciem nerek zaleca się zatem równoległą analizę przeciwciał ANCA i anty-GBM.
Diagnostyka AAV opiera się przede wszystkim na IIFT. Standardem dla IIFT jest mozaika BIOCHIP ludzkich granulocytów utrwalonych w etanolu (EOH) i formaldehydzie (HCHO). Inne produkty BIOCHIP dostępne wyłącznie w EUROIMMUN, np. mieszanina komórek Hep-2 i granulocytów utrwalonych etanolem, dodatkowo zwiększają trafność diagnostyczną. Technika EUROPLUS umożliwia łączenie konwencjonalnych substratów z hodowli komórkowych z określonymi pojedynczymi antygenami (PR3, MPO, GBM) na jednym polu testowym. To znacznie ułatwia interpretację wzorów immunofluorescencji.
IIFT pozwala na rozróżnienie dwóch typów ANCA: typu cytoplazmatycznego (cANCA), który w większości jest związany z GPA i najczęściej jest skierowany przeciwko proteinazie 3 (PR3), oraz typu okołojądrowego (pANCA), który wskazuje na spektrum różnych chorób. Głównym antygenem docelowym pANCA w MPA i EGPA jest mieloperoksydaza (MPO), ale przeciwciała przeciwko antygenom granulocytów: elastazie granulocytowej, laktoferynie, lizozymowi, katepsynie G, beta-glukoronidazie, azurocydynie, h-lamp-2 i alfa-enolazie wykazują również związek z pANCA.
Pozytywne wyniki IIFT powinny być zawsze potwierdzane monospecyficznym testem anty-PR3 i anty-MPO (np. ChLIA i ELISA) (International Consensus Statement, Savige i wsp., Am J Clin Pathol, 1999 i 2003). Ponieważ nie wszystkie cANCA i pANCA dają wyniki pozytywne w teście ELISA, najwyższą czułość i swoistość wykrywania ANCA można osiągnąć jedynie przy równoległym wykonaniu IIFT i ChLIA/ELISA.
Test sCD163 ELISA jest zatem szczególnie odpowiedni do ukierunkowanego monitorowania pacjentów ze zdiagnozowanym AAV z zajęciem nerek. W przeciwieństwie do ogólnoustrojowych markerów zapalenia, poziom sCD163 jest specyficznym wskaźnikiem zapalenia nerek i reaguje szybko w trakcie leczenia lub gdy zmienia się aktywność zapalna.
pANCA mają również duże znaczenie w różnicowaniu przewlekłych chorób zapalnych jelit (67% wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, 7% choroby Leśniowskiego-Crohna). Laktoferyna związana z DNA została zidentyfikowana jako główny antygen docelowy (Teegen i wsp., Ann N Y Acad Sci, 2009).
