Eksperci z różnych krajów zebrali się podczas międzynarodowej konferencji Lancet Neurology Autoimmune Disorder w dniach 26 i 27 marca w Barcelonie, aby omówić najnowsze odkrycia w badaniach nad chorobami autoimmunologicznymi układu nerwowego i docelowymi antygenami w OUN. EUROIMMUN był jednym z głównych sponsorów konferencji. Istotnym tematem dyskusji był receptor N-metylo-D-asparaginianu (NMDAR), ważna cząsteczka w transmisji impulsów synaptycznych w mózgu.

W 2007 roku dr Josep Dalmau, badacz z Uniwersytetu w Barcelonie i adiunkt wydziału Neurologii Uniwersytetu Pennsylvania, opisał ścisły związek pomiędzy autoprzeciwciałami przeciwko NMDAR a szczególną formą zapalenia mózgu u 12 pacjentów, którą w związku z tym określono nazwą: zapalenie mózgu typu anty-NMDAR [1].

Obraz kliniczny zapalenia mózgu typu anty-NMDAR

W ciągu ostatnich ośmiu lat ukazała się duża liczba publikacji naukowych o przypadkach tej choroby, które czasami były identyfikowane jedynie retrospektywnie. To przyczyniło się do zdefiniowania obrazu klinicznego [2, 3, 4]: w początkowej fazie zapalenia mózgu typu anty-NMDAR objawy są często ogólne, takie jak gorączka, ból głowy i bóle pleców. Później pojawiają się symptomy neuropsychiatryczne – od wahania nastroju i wzrostu niepokoju po halucynacje i ciężkie zaburzenia zachowania. W następnej fazie pacjenci nie reagują już na bodźce zewnętrzne i są apatyczni. W wielu przypadkach pacjenci cierpią na napady padaczki lub zaburzenia ruchu (dyskinezę), takie jak mimowolne ruchy kończyn lub skurcze szczęki. W kolejnej fazie mogą wystąpić zaburzenia rytmu serca, wahania ciśnienia krwi i temperatury ciała oraz hipowentylacja. U około 50 do 60% chorych zapalenie mózgu pojawia się równolegle z nowotworem (paraneoplazja, u kobiet często spowodowana rakiem jajnika). W większości przypadków zdiagnozowani pacjenci, po zastosowaniu odpowiedniej terapii, zaskakująco szybko wracają do zdrowia. Supresja układu odpornościowego i usunięcie guza, jeśli to konieczne, są uważane za najskuteczniejszy sposób leczenia. Nieleczona choroba może prowadzić do poważnych uszkodzeń wtórnych, a nawet śmierci.

Utrudniona diagnostyka

Objawy psychiatryczne sprawiają, że trudno zdiagnozować tę formę zapalenia mózgu, pomimo zwiększonej wiedzy i świadomości na temat choroby [1]. Wielu pacjentów jest kierowanych do leczenia psychiatrycznego w wyniku podejrzenia psychozy. Również konwencjonalne badania i testy wykonywane przy podejrzeniu zapalenia mózgu, takie jak tomografia rezonansu magnetycznego (TRM), często nie dostarczają pewnych dowodów na obecność choroby. Pomocne w diagnostyce zapalenia mózgu typu anty-NMDAR jest wykrywanie specyficznych autoprzeciwciał przeciw NMDAR (skierowanych przeciwko zewnątrzkomórkowej domenie podjednostki NR1 [4]), w surowicy krwi i płynie mózgowo-rdzeniowym pacjentów [2]. Za najczulsze badanie obecności tych przeciwciał uważa się testy oparte na technice immunofluorescencji pośredniej (IIFT). Jako substratów używa się tkanek neurologicznych (hipokamp, móżdżek) oraz komórek transfekowanych (HEK293) ekspresjonujących  receptor NMDA (podjednostki NR1 / NR2) [2, 3, 4, 5]. Do diagnostyki dostępne są standaryzowane w ten sposób testy IIFT anty-NMDAR (EUROIMMUN IIFT Mozaiki neurologiczne) [5].

Prelegenci

W trakcie konferencji w roli prelegentów udział wzięli światowej sławy naukowcy i lekarze specjalizujący się w chorobach neurologicznych o podłożu autoimmunologicznym. Swoje wykłady wygłosili m.in.:  Josep Dalmau (po raz pierwszy opisał zapalenie mózgu anty-NMDAR; Uniwersytet  Pennsylvania, USA i Uniwersytet w Barcelonie, Hiszpania), Francesco Graus (Uniwersytet  Barcelona, Hiszpania) i Vanda Lennon (Mayo Clinic College of Medicine, Rochester, USA).

Jako gość specjalny wystąpiła również Susannah Cahalan. U pacjentki dopiero po kilku tygodniach ciężkiej paranoi i omamów oraz wielu nieskutecznych badań specjalista Souhel Najjar zdiagnozował chorobę. Już po kilku tygodniach od postawienia diagnozy i zastosowania leczenia pacjentka w pełni wróciła do zdrowia. W 2012 roku opublikowała książkę („Brain on Fire”/„Umysł w ogniu”), w której opisała historię swojej choroby, zrekonstruowaną na podstawie własnych wspomnień, zapisów lekarzy i krewnych. Obecnie dzieli się swoimi doświadczeniami, prowadząc wykłady w szpitalach i na uniwersytetach.

Informacje na temat usług dla osób dotkniętych zapaleniem mózgu można uzyskać z np. ze stron towarzystw: The Encephalitis Society oraz Autoimmune Encephalitis Society.

Autor: Jasmin Aldag
Tłumaczenie: Katarzyna Buska-Mach

Piśmiennictwo

1. Dalmau et al., Ann Neurol. 2007, 61 (1): 25–36.
2. Pruss et al., Nervenarzt 2010.
3. Peery et al., Autoimmun Rev 2012, 11: 863–872.
4. Dalmau et al., Lancet Neurol 2008.
5. Wandinger et al., 2011 J Neuroimmunol 231: 86–91.